I.DİREKTİF 92/100
A. GİRİŞ
Bakanlar Kurulu, Fikri Mülkiyet alanındaki Telif Haklarına ilişkin belli başlı haklar ve kiralama ve ödünç verme hakkı ile ilgili 92/100/AK Direktifi 19 Kasım 1992’de kabul etmiştir. 92/100 Direktifi, 4 bölüm ve 16 maddeden oluşmaktadır. Komisyon tarafından 92/ 100 Direktifi için bir yasalaştırma önerisi hazırlanmıştır (COM (2006) 226 Nihai, Brüksel 22.5.2006).
I. Bölüm kiralama ve ödünç verme haklarına ilişkin hükümleri içermektedir. Madde I, kiralama ve ödünç verme haklarının münhasır haklar olduğu prensibini ortaya koyar, kiralama ve ödünç vermenin tanımlarını içerir (recital 12,13,14) ve kiralama ve ödünç verme haklarının herhangi bir satış yada telif hakları eserlerinin ve diğer eserlerin kopyalarının ve asıllarının dağıtımıyla tüketilmeyeceğini kapsar.
II. Madde, hak sahiplerini ve kiralama ve ödünç verme haklarını belirtmektedir (Madde 2 1,2,3. Par.).92/100 Direktifinin 2. Maddesinin 2. Par.’na göre, işitsel görsel yada sinematografik eserin asıl yönetmeni eser sahibi yada eser sahiplerinden biri olarak düşünülür.Üye ülkeler, diğerlerini ortak eser sahipleri olarak görür. 93/83 Direktifi (1. Madde 5. Par.) ve 93/98 Direktifi (2. Mad. 1.Par.), işitsel görsel eserlere ilişkin eser sahipliği hakkında hükümleri içerir. Komisyon bu konuyla ilgili bir rapor hazırlamıştır (KOM /2002/0691 nihai). 92/100 Direktifinin 2. Maddesi, bu hakların devredilebilirliği ve kiralama hakkını devretmeye ilişkin varsayımlar ile ilgilidir (Mad.2 Par.5,6,7 ve Recital 19). 92/100 Direktifinin 3. Maddesi, 91/250 Direktifinde yer aldığı gibi bilgisayar programlarının kiralamasından bahsetmektedir.
4. Madde, 2.Madde 1. Parağraf’da sağlanan münhasır hakka ek olarak, eser sahipleri ve icracıların, eğer haklarını aktarmış yada 1 fonogram yada 1 filmin asıl yada kopyasına ilişkin kendi kiralama haklarını 1 fonogram yada 1 film yapımcısına devrederlerse adil bedel elde etme hakkından yararlanacağını temin eder. Madde 4’ün 2. Parağrafı, kiralamayla ilgili adil bedel almak gibi feragat edilmez bir hak sunmaktadır. 4. Maddenin 3. ve 4. Parağrafları, kiralama hakkının meslek birliklerine ilişkin yönetimiyle ilgilidir.
5. Madde, münhasır ödünç verme hakkından feragat etme ihtimalini sunar (Anlatim 18). Madde 5’in 1. Paragrafı, en azından eser sahipleri için münhasır ödünç verme hakkı yerine, üye ülkelerin bedel sağlamasına izin verir. 5. Maddenin 2. Paragrafına göre üye ülkeler, fonogramlar, filmler ve bilgisayar programları konusunda münhasır ödünç verme hakkı uygulamazlarsa, en azından eser sahiplerine ödeme yapmak zorundadırlar. 5. Maddenin 3. Paragrafı münhasır ödünç verme hakkından feragat eden ve en azından eser sahiplerine bedel sağlayan üye ülkelerin belli başlı kategorileri ödemeden muaf tutmalarına izin vermektedir. Madde 5’in 4. Paragrafı’na göre, Komisyon 1 Temmuz 1997’den önce Toplulukta kamuya ödünç verme hakkında bir rapor hazırlamaya yetkilendirilmiştir. Bu rapor Komisyon tarafından Komisyon nihai belgesi 502 olarak sunulmuştur (2002).
II. Bölüm, Fikri Mülkiyet alanında belli başlı ilgili hakların uyumlaştırılmasıyla ilgilidir. (Mad 6-10). Bu bölüm, icracıları, fonogram ve film üreticilerini, yayın kuruluşlarını ve kablo dağıtıcılarını ilgilendirdiğinden özellikle tespit, yeniden üretim ve yayma haklarının uyumlaştırılmasıyla ilgilidir. II. Bölüm, üye ülkelerin kendi ulusal mevzuatlarında basılı eserlerin yayıncılarını korumaya iliskin hükümlerin sağlamasını yada içermesini engellemez.
Madde 6, icracılar ve yayın kuruluşları icin tespit münhasir hakkının uyumlaştırılmasına ilişkin hükümler içerir.
Madde 7, icracılar, fonogram ve film üreticileri ve yayın kuruluşları için yeniden çoğaltım münhasır hakkını kapsar. Bu hak aktarilabilir durumdadir (Mad 7 par. 2). Madde 8, icracılar, fonogram üreticileri ve yayın kuruluşları için umuma iletim ve yayınlamayla ilgili belli başlı hakların uyumlaştırılmasını kapsar (Recital 20). Bu hak, Roma Sözleşmesi’nin muadil hükümlerinin devamıdır (Roma Sözleşmesi’nin Mad. 7 Par 1 a, 12,13 a ve d bölümleri). Yayınlama ve umuma iletim konularıyla ilgili olduğundan, Madde 8 asgari bir koruma sağlar. Yine de Recital 20’ye göre, üye ülkeler, bedel hakkının yerine bir münhasır hak sağlayarak (Mad.8 Par 2) yada her fonogramı sadece ticari amaçlar için kullanmamak amacıyla Mad 8 Par 2’nin bedel hakkını genişleterek daha geniş bir koruma sağlayabilirler. Madde 9, icracılar, fonogram ve film yapımcıları ve yayın kuruluşları için münhasır yayma hakkı ve onun topluluk tüketim hakkını kapsamaktadir. Yayma hakkı devredilebilirdir(Mad 9 Par 4). Tüketimle ilgili olarak, 9. Mad’nin 2. Par’na gore, eğer bir eser, hak sahibi tarafından yada onun rızasıyla topluluk içinde ilk defa satılırsa, Topluluk içi tüketim söz konusudur. Eğer eser Topluluk dışında ilk defa satılırsa, yayma hakkının tüketimi Topluluk içinde söz konusu değildir. 10. Madde, yukarıda belirtilen hakların belli başlı kısıtlamalarını kapsar.
III. Bölüm, süreyle ilgilidir ( 11-12. Mad.). 11. Madde, kiralama ve ödünç vermenin asgari süresini belirlerken, 12. Madde icracıların, fonogram ve film yapımcılarının ve yayın kuruluşlarının haklarının asgari süresini kapsar. Nitekim, yukarıda belirtilen hükümlerin 93/98 Direktifi’nin 11. Madde 2. Paragrafıyla yürürlükten kaldırıldığı belirtilmelidir (Fonogram yapımcılarının koruma süresiyle ilgili olduğundan, 2001/29 Direktifinin 11. Madde 2. Paragrafı dikkate alınmalıdır). Telifhakkı ve ilgili hakların süresi, 3. Alt Komite çerçevesinde tartışılmalıdır (Koruma süresi- Yeniden satış hakkı).
IV. Bölüm, Ortak Hükümler içerir ( 13-16. Mad). 13. Madde, zamanından önce uygulamayla ilgiliyken, 14. Madde, ilgili hakların korunmasının, telifhakkının korunmasını etkilemediğini temin eder ve 15. Madde, üye ülkelerin Direktifi 1 Temmuz 1994 itibariyle uygulamasını gerektirmektedir. 16. Maddeye göre, Direktif üye ülkelere hitap etmektedir.
B. TÜRK TELIFHAKKI KANUNU
21.2.2001 tarihli 4630 sayılı yasa ve 5846 sayılı yasa tarafından değiştirildigi gibi, Fikri ve Sanat Eserleri hakkındaki Türk Yasasi, Telifhakki ve ilgili haklar alanini kapsamaktadir.
92/100 Direktifiyle uyumla ilgili olduğundan, Türk Telifhakkı Yasası, sözleşmeler ve devire ilişkin hükümlerin yanısıra (Mad.48), sinematografik eserlerde eser sahipliği (Mad. 5,8), kısıtlamalar (Mad. 80, özellikle Mad. 30,32,34,35,47), ilgili haklar (Mad. 80), umuma iletim hakkı (Mad. 25) ve yayma hakkına (Mad.23) ilişkin belli başlı hükümleri içerir.
Yukarıda belirtilen hükümler 92/100 Direktifiyle uyumludur, fakat bazı hükümler tekrar değerlendirilmelidir.
Türk Telifhakkı Yasasının 23. Maddesine göre, eser sahibinin münhasır yayma hakkı vardır. Kiralama ve ödünç verme hakları yayma hakkı kapsamında düzenlenmiştir. Yayma hakkı, 2001/29 Direktifinin 4. Maddesi, eser sahiplerini ilgilendirdiğinden yayma hakkına ilişkin son hükümleri içerdiğinden, bu Direktifin devamı şeklinde olmalıdır.
Türk Telifhakkı Yasası’nın 23. Maddesinin 1. Parağrafı, ödünç verme hakkı belirtilmediğinden tekrar değerlendirilmelidir. Kiralama ve ödünç verme haklarının tanımları, 92/100 Direktifi’nin 1. Maddesi’nin 2. ve 3. Parağraflarına göre Türk Telifhakkı Yasası tarafından verilmelidir. Kiralama ve ödünç verme hakları, tüketmeme prensibini göz önünde bulundurarak ayrı haklar olarak tanınmalıdır. Ödünç verme hakkının özel yapısı yada tadil (derogasyon ) ihtimali, 92/100 Direktifi’nin 5. Maddesine göre tartışılmalıdır. 92/100 Direktifi’nin 2. Maddesinin 3. Parağrafı eklenmelidir. (“Kiralama ve ödünç verme hakları, uygulamalı sanatların eserlerini ve binalarını kapsamaz”).
İşitsel görsel ve sinematografik eserlerin eser sahipliğine ilişkin 92/100 Direktifi’nin 2. Maddesinin 2. Parağrafı, Türk Telifhakkı Yasasının 5. Maddesi ve 8. Maddesinin 2. Parağrafıyla uyumlaştırılmıştır. Kiralama ve ödünç verme haklarının devredilebilirliğiyle ilgili 92/100 Direktifi’nin 2. Maddesinin 4. Parağrafı, eser sahipleriyle ilişkili olarak Madde 48 ile, icracılarla ilgili olarak 80. Maddeyle Türk Telifhakkı Yasasında uygulanmaktadir.
Feragat edilemez hak olan adil bedele iliskin 92/100 Direktifi’nin 4. Maddesi, eser sahipleri ve icracilar kiralama haklarını bir fonogram yada film yapımcısına devrederlerse, Türk Telifhakkı Yasasına eklenmelidir. İcracılara ilişkin 92/100 Direktifi’nin 2. Maddesinin 5. Parağrafının varsayımıda eklenmelidir.
Türk Telifhakkı Yasasının 80. Maddesi, 92/100 Direktifi’nin 6,7,8,9 ve 10. Maddelerini uygulamaktadır. İlgili haklara ilişkin 80. Maddenin hükümleri genel olarak 92/100 Direktifi’yle uyumludur, fakat tekrar değerlendirilmelidir. InfoSoc Direktifi de (Madde 2,3,4,5), WIPO Sözleşmeleri gibi, göz önünde bulundurulmalıdır.
80.1. Madde, ilgili hakların hak sahiplerini sıralamaktadır (icracılar, fonogram üreticileri, radyo ve tv kuruluşları). Film yapımcıları da eklenmelidir. “İcracılar” tanımına, WPPT Sözleşmesi’nin 2. Maddesinin (a) belirttiği tanımı da kapsamalıdır.
Icracılar ve yayın kuruluşları için 92/100 Direktifi’nin 6. Maddesinde geçen Tespit hakkı, icracılar için ayrı bir hak olarak Türk Telifhakkı Yasasına eklenmelidir (yayın kuruluşları için tespit hakkı 80.I.C.1 Madde tarafından sağlanmaktadır).
Türk Telifhakkı Yasasının 80. Maddesi, yeniden çoğaltım hakkına ilişkin 92/100 Direktifi’nin 7. Maddesiyle uyumludur. Bununla birlikte, 92/100 Direktifi’nin 7. Maddesi, InfoSoc Direktifi’nin 11. Maddesinin 1.(a) Paragrafı tarafından çıkarılmıstır. Sonuç olarak, yeniden çoğaltım hakkıyla ilgili olduğundan, Madde 5 Parağraf 1 gibi Türk Kanununda uygulanmaya konulmalıdır (Geçici olarak yeniden çoğaltma).
80. Madde, yayma hakkına ilişkin olarak 92/100 Direktifinin 9. Maddesi ile uyumludur, fakat Topluluk tüketim prensibini ilgilendirdiğinden yeniden değerlendirilmesi gerekmektedir. Yeniden çoğaltımın devredilebilirliği ve ilgili hakların hak sahipleri için yayma hakkına ilişkin bir genel hüküm eklenmelidir (Bu hakların devredilebilirliği, Türk Telifhakkı Yasasının 80.I.A.5 Maddesine göre icracılar için belirtilmektedir).
92/100 Direktifinin 8. Maddesiyle ilişkili olduğundan, bu maddenin ilk parağrafı, kendi performanslarının kamuya iletim veya yayınlanmasını yasaklamak yada yetki vermek için icracılara özel bir hak tanımak amacıyla Türk Telifhakkı Yasasında uygulanmalıdır. 92/100 Direktifinin 8. Maddesinin 2. Parağrafı, icracılar ve fonogram üreticileri için, eğer ticari amaçlarla (yada bu fonogramın yeniden üretimi için) basılmış bir fonogram herhangi bir kamuya iletim yada yayınlama için kullanılırsa, bir bedel hakkı (adil bedel) öngörmektedir. 8. Maddenin 2. Parağrafı sadece asgari koruma sağlamaktadır, fakat üye ülkelerin, özel hak aracılığıyla daha geniş koruma sağlamasına olanak sağlamaktadır. Türk Telifhakkı Yasası’nın 80.I.B(1) ve C2(1) Maddeleri, kamuya iletimle alakalı olduğundan fonogram ve film yapımcıları için özel hak öngörmektedir.Film ve fonogramlarla sınırlı performansların kamuya iletimi durumunda , kullanan kişilerin icracılar ve yapımcılar yada profesyonel derneklere ödedikleri gibi eser sahiplerine de uygun bir miktar ödemekle yükümlü olduğu da belirtilmektedir (Türk Telifhakkı Yasası’nın 80.C 2.(3) Maddesi ). Bu hükümlerin tekrar değerlendirilmesi gerekmektedir.Yayınlama faaliyeti de kapsanmalıdır (92/100 Direktifinin 8. Madde 2. Paragrafı).
92/100 Direktifinin 8. Madde3. Parağrafı, eğer bu tür iletimler kamuya açık alanlarda bir giriş ücreti karşılığında yapılıyorsa, yayın kuruluşları için umuma iletim ve tekrar yayınlama için özel bir hak öngörmektedir. 8. Maddenin 3. Parağrafı asgari bir koruma sunmaktadır ve üye ülkeler, bir giriş ücreti karşılığında umuma açık yerlerde iletimin yapılması şartı olmadan bir iletim hakkı vermekte özgürdürler. Bu daha geniş hak, restoranlar, barlar, süper marketler ve benzeri yerlerde radyo yayınlarını çalma ve televizyon gösterimini kapsar. Türk Telif hakkı Yasası (80. Madde C. 3. ve 5), bir giriş ücreti karşılığında umuma açık yerlerde iletim şartı olmadan yayın kuruluşları için umuma iletim için özel bir hak tanıyan 92/100 Direktifinin 8. Maddesi 3. Parağrafından daha geniş bir hak tanımaktadır. Bu hüküm 92/100 Direktifiyle uyumludur, fakat tekrar değerlendirme mümkündür.
92/100 Direktifinin 10. Maddesi, ilgili haklara olası kısıtlamaları getirmektedir. 92/100 Direktifinin 10. maddesinin 1. Paragrafı, Roma Sözleşmesinin 15. maddesine göre oluşturulmuş ve üye ülkelerin düzenlemesine izin verilen kısıtlamaları kapsamaktadır. 92/100 Direktifinin 10. Maddesinin 3. Parağrafı 2001/29 Direktifinin 11. Maddesinin 1.(b) parağrafıyla değiştirilmiştir (üç aşamalı bir test usulü). Türk Telifhakkı Yasası’na göre, ilgili haklara ilişkin kısıtlamalar 80. Madde ve 30,32,34,35,46 ve 47. Maddeler tarafından sağlanmaktadır. Üç aşamalı test usulü kısmen Türk Telifhakkı Kanunu tarafından kapsanmaktadır (Madde 80). Kısıtlamalar, 4. Alt Komite çerçevesinde ele alınmalıdır (Bilgi Toplumu Direktifi).Bununla birlikte, 2001/29 Direktifinin 5. maddesinin 5. Parağrafına göre düzenlenmiş bir genel hükmün dahil edilmesi ve Türk Telifhakkı Kanununun 46. ve 47. Maddelerinin tekrar değerlendirilmesi gerektiği not edilmelidir.
Telifhakkı ve ilgili hakların arasındaki ilişkiyle ilgili bir hüküm Türk Telifhakkı Yasasına dahil edilmelidir.
13, 15 ve 16. Maddeler, günümüzde marjinal çıkar taşımaktadır.
II. 93/83 DİREKTİFİ
A. Giriş
93/83 Direktifi, kablolu yeniden iletim ve uydu yayını için yasal kesinliği temin etmek amacıyla kabul edilmiştir. 93/83 Direktifi, dört bölüm ve 15 Maddeden oluşmaktadır.
I. Bölüm sadece “ uydu”, “kablolu yeniden iletim” ve “ meslek birliği” tanımlarından oluşan bir maddeyi kapsamaktadır. 1. Maddenin 5. Parağrafı, 92/100 Direktifinin 2. Maddesinin 2. Parağrafı ışığında oluşturulmuştur. Parağraf bir sinematoğrafik yada işitsel görsel eserin asıl yönetmeninin eser sahibi yada eser sahiplerinden biri olarak görmektedir ve diğer katkıda bulunanları da ortak eser sahiplerinden biri olarak kabul eder.
II. Bölüm uydu ile yayınla ilişkilidir ve 2,3,4,5,6, ve 7. Maddeleri içermektedir. 2. Madde, Telifhakkı eserlerinin umuma uydu ile iletimi konusunda yetkilendirmede eser sahiplerine özel hak tanır. 3. Madde, yayınlama hakkı için yetkilendirmenin sadece, genişletilmiş toplu lisans olanağı sunan anlaşma yoluyla alınabileceğini belirtmektedir. Madde 4 uydu ile kamuya iletimi ilgilendirdiğinden yayın kuruluşlarının, fonogram üreticilerinin ve icracıların haklarından bahsederken, Madde 5, Telifhakkı ve ilgili haklar arasındaki ilişkiyle ilgilidir ve Madde 6, 92/100 Direktifinin 8. Maddesiyle alakalı olduğundan ilgili hakların hak sahipleri için asgari koruma sağlarken, Madde 7 geçici hükümler sunmaktadır.
III. Bölüm kablo ile yeniden iletimle ilgilidir ve 8,9,10,11 ve 12. Maddeleri içermektedir. Madde 8, kablolu yeniden iletim konusunda ilgili haklar ve telif haklarının korunmasını temin eder. Madde 9 kablo ile yeniden iletim hakkı uygulamasının sadece bir meslek birliği yoluyla olacağını belirtir ve 10. Madde, Madde 9’un yayın kuruluşları tarafından kablo ile yeniden iletimin uygulanmasına ilişkin hükmünden muaftır. Madde 11, bir yayının kablo ile yeniden iletiminin yetkilendirilmesine ilişkin anlaşma sağlanamadığı yerde aracıların katkılarına atıfta bulunur. Madde 12, görüşme durumlarının suistimalinin engellenmesine ilişkin bir hüküm içerir.
Bölüm 4, genel hükümler içerir (13,14,15. Maddeler). Madde 13, Direktifin üye ülkeler tarafından meslek birliklerinin faaliyetlerinin düzenlenmesinde önyargısız olacağını belirtmektedir. 14. Maddenin 3. Parağrafına göre, Direktifin uygulanması hakkında bir rapor Komisyon tarafından Avrupa Parlamentosu, Konseye ve Ekonomik ve Sosyal Komiteye 2002 Temmuz’unda sunulmuştur (COM 2002 430 son).
B.Türk Telifhakkı Kanunu
Türk Telifhakkı Kanununun 25. Maddesi, uydu ve kablo ile yeniden iletim yoluyla yayınlama hakkını tanımaktadır. Tekrar yayınlama hakkının özel bir yapısı vardır ve eser sahibine aittir. İlgili hakların hak sahipleri, kamuya iletim ve yeniden iletim için özel yetki verme hakkına sahiptir (Madde 80).
Türk Telifhakkı Kanunu’nun 43. Maddesi, sahnelenen eserlerin dışında ürünler, fonogramlar, performanslar, eserlerin iletimi ve yayınına ilişkin prensibleri içerir. Uydu ve kablo yayın kuruluşları dahil radyo ve tv kuruluşları, yayınlarında kullanacakları opera, bale, tiyatro gibi sahnelenen eserlere ilişkin olarak hak sahiplerinden önce bir yetki almaları gerektiği belirtilmektedir. Bu kuruluşlar, sahnelenen eserler dışında ürünler, fonogramlar, performanslar ve eserler için ilgili alanlarda faaliyet gösteren meslek birlikleriyle birlikte yapılacak bir anlaşma sonucunda yetki almalıdırlar (Türk Telifhakkı Kanunu’nun 43. Maddesinin 2. Parağrafı). 41. Maddeye göre, yayın kuruluşları ve meslek birlikleri bir uzlaşmaya varamaz veya bir sözleşme imzalayamazlarsa, Bakanlık tarafından bir uzlaşma komitesi kurulabilir. Görüşmelerden sonra anlaşmaya varılamaması halinde, taraflar adli yollara başvurabilirler.
Radyo ve Tv kuruluşları hakkındaki (3984 sayılı Yasa) 3984/1994 sayılı yasanın 3. Maddesi, “radyo yayıncılığı”, “uydu yayıncılığı”, yeniden iletim” ve Telifhakkı sahibi” terimlerinin tanımlarını vermektedir. 3984 sayılı yasanın 37. Maddesi, proğramlarında kullandıkları eserler için telifhakkı sahiplerine Radyo ve Tv kuruluşlarının ödeme yapmak zorunda olduklarını temin etmektedir.
Türkiye, Avrupa Konseyi’nin Sınır ötesi Tv (Yayıcılık) üzerine Avrupa Sözleşmesini imzalamıştır (7.9.1992). Bu sözleşme, Türkiye’de 1.5.1994’te yürürlüğe girmiştir.
Türk Telifhakkı Yasası, “uydu”, “umuma iletim” ve “kablo ile yeniden iletim”’in tanımlarını 93/83 Direktifinin 1. Maddesine göre yapmalıdır. 80. ve 25. maddeler tekrar değerlendirilmelidir ve içeriği 93/83 Direktifiyle uyumlu olacak şekilde düzenlenmelidir. 93/83 Direktifinin 9,10 ve 11. Maddeleri Türk Mevzuatında uygulanmalıdır.
27 Ağustos, 2006
D. Kallinikou