Ücretli yıllık izin hakkı, T.C. Anayasası’nın 50’inci ve 4857 sayılı İş Kanunu’nun 53’üncü maddeleri gereğince işverenin işçiye kullandırmak zorunda olduğu ve işçinin de kullanmaktan vazgeçemeyeceği bir haktır. Ücretli yıllık izine hak kazanma ve kullandırma şartları 4857 sayılı Kanun’da düzenlenmiş olup, işveren yıllık izin kullanan işçiye izin dönemine ilişkin ücretini bir iş karşılığı olmaksızın peşin veya avans olarak ödemek zorundadır. Bu ücretin hesabında 57 inci maddenin gönderme yaptığı 50 inci maddeye göre, fazla çalışma karşılığı olarak alınan ücretler, primler, işyerinin temelli işçisi olarak normal çalışma saatleri dışında hazırlama, tamamlama, temizleme işlerinde çalışan işçilerin bu işler için aldıkları ücretler ve sosyal yardımlar dikkate alınmayacaktır. Bu durumda işçiye her bir izin günü için sadece çıplak gündeliği tutarında ödeme yapılabilecektir. Yıllık izin ücretinin tespitinde genel kural böyle olmakla birlikte anılan Kanunun “Saklı haklar” başlıklı 45 inci maddesinde, “Toplu iş sözleşmesi veya iş sözleşmelerine hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatillerde işçilere tanınan haklara, ücretli izinlere ve yüzde usulü ile çalışan işçilerin bu Kanunla tanınan haklarına aykırı hükümler konulamaz. Bu hususlarda işçilere daha elverişli hak ve menfaatler sağlayan kanun, toplu iş sözleşmesi, iş sözleşmesi veya gelenekten doğan kazanılmış haklar saklıdır.” Denilerek 50’inci maddeye istisna getirilmiştir. Bu hüküm gereğince işçiler toplu iş sözleşmelerinde veya iş sözleşmelerinde düzenleme yapılmak kaydıyla fiilen çalıştıkları günlerde olduğu gibi yıllık izinli oldukları günlerde de sosyal yardımlardan yararlanmaya devam edebileceklerdir.

Sosyal yardımlar, toplu iş sözleşmesi veya iş sözleşmesi ile işçiye sağlanan işçilik haklarıdır. Yani bu hak ve menfaatler sözleşme kaynaklıdır. Böyle olduğu için ödenme şartları ve miktarları sözleşmeyle belirlenir. Çalışma hayatında düzenlenen sözleşmelerde genellikle sosyal yardım kapsamında işçiye sağlanan yemek yardımının işçinin fiilen çalıştığı günler için verilmesinin kararlaştırıldığı görülmekte ise de, bazı sözleşmelerde işçinin yıllık izinli olduğu günlerde de bu yardımın yapılmasına imkân veren düzenlemelere rastlanılmaktadır. Sözleşme ile yıllık izinde yemek yardımı yapılması, sözleşme yapma serbestisi kuralına uygun olduğu gibi, işçiye Kanuna nazaran daha elverişli hak ve menfaat sağlamış olması nedeniyle de yukarıda bahsedilen 45’inci madde hükmüne uygun düşmektedir. Dolayısıyla bu uygulamanın artık anılan 50’inci madde hükmü ile ilgilendirilmemesi gerekmektedir.

Özetlemek gerekirse; 4857 sayılı Kanun’un 45’inci maddesine göre yıllık izin ücretinin hesabında yemek yardımının dikkate alınması bu konuda işçinin tabi olduğu sözleşmede düzenleme yapılmış olmasına bağlıdır. Sözleşmede hüküm mevcut ise işçinin yıllık izin ücreti yemek yardımı da dâhil hesaplanacak, mevcut değilse bu defa anılan Kanun’un 50’inci maddesi devreye gireceğinden hesaplamada yemek yardımı dikkate alınmayacaktır.

Turgut AŞCI
E. Sayıştay Uzman Denetçisi