Sn.Katılımcılar,


Dönmek;

1. kendi ekseni üzerinde ya da başka bir şeyin dolayında devinmek
2. {-den, -e} geri gelmek/gitmek
3. {-e} yönelmek
4. {-den, -i} sapmak
5. {-e} benzemek, bir şeyi andıracak duruma girmek
6. sınıfta kalmak
7. inanç, din ya da kanısını değiştirmek
8. değişmek, durumdan duruma geçmek
9. belli bir yerde dolaşmak
10. kendini bir yandan bir yana çevirmek
11. yönetilmek, düzene konulmak, çekip çevrilmek
12. bırakılan bir konu ya da işe yeniden başlamak, söz konusu etmek, anımsamak

Bütün anlamlarda fiziksel veya kavramsal olarak öncekinden farklı bir doğrultuya yönelme söz konusudur.

Öte yandan ÇDT nde 'telefonla görüşülen kişiye dönmek' anlamında bir kullanım vardır ve artık günlük yaşamda herkes tarafından kullanılır olmuştur. Eylem özünden ayrılarak 'aramak' yerine konmuştur.

{1, 2, 3, 9, 10} fiziksel eylemlerdir. Herhalde bunlar kastedilmeyecektir. {4} eki nedeniyle, {5, 6, 7, 8, 11} ise anlamları nedeniyle uymayacağına göre; geriye sadece {12} kalıyor. Açık ve tam olarak yazmaya çalışırsak:

'Bıraktığımız konuyu yeniden ele alıp, sizi ararım.'

demek istiyor olmalıyız. Eğer az ve öz konuşmak istersek, bunu 'Gene ararım.' diyerek yapabiliriz. Gene arayacak olmamızın nedenini karşımızdaki de bildiğinden, istediğimiz anlamı vermiş oluruz. Türkçe' nin genel mantığını zorlamadan hedefe ulaşmak bu kadar kolayken, neden 'Size dönerim.'?

"I'll call you back." -> "[Sizi] geri ararım/arayacağım."

diye bir çeviriyle başladı bu gariplik. O hepten olmayacak bir çeviriydi. Çünkü Türkçe' de birşeyi geri yapmak diye tek bir eylem yok; mantık dışı. 'Geri' sözcüğünü sadece yön belirtimli devinimler için kullanırız, ve aramak, hele buradaki kavramsal anlamıyla, geriye doğru yapılabilir bir eylem değildir. Bu nedenle dilimizde bu tür yabancı dilden çevrimlerde 'gene', 'yeniden' sözcüklerini kullanagelmişizdir. Zaten İngilizce olarak da kaymış bir anlam taşıyan bu tümce, haliyle çevrilince daha garipleşiyordu. Birileri de çevrilen 'geri aramak' ile 'geri gelmek/gitmek' arasındaki çağrışımdan dolayı, onun yerine 'dönmek' koydu. Hem de bir sözcük atarak daha kısalttı. Böylece Amerikancadaki 4 hece yerine 5 hecelik daha uygun bir karşılık yakalanmıştı. Aslında boşa kürek çekmenin gereği yoktu; çünkü 'Gene ararım.' da 5 hecedir.

Sonuçta; ben ne zaman güzel sesli bir bayandan 'Size dönerim.' sözünü duysam, sevgilim olduğunu ve bana döneceğini hayal etmeye başlarım. 'Sonra bana döner misiniz?' dediğinde de; beklemeye ne gerek var canım, hemen dönerim; demek gelir içimden ...


Saygılarımla,

Not: Bu arada, yeri gelmişken ÇDT olmayan, ancak ilgili bir başka yanlış kullanıma da değinmek iyi olabilir: 'geri dönmek'. (2) deki anlamdan dolayı aslında 'Ahmet evine geri döndü.' denemez, çünkü 'Ahmet evine geri geri geldi.' anlamına gelir. Dönmek, burada 'geri' sözcüğünü tanımından dolayı içine aldığından, onunla birlikte kullanılmaz. Ya 'Ahmet evine geri geldi.' ya da 'Ahmet evine döndü.' dememiz gerekir. Öte yandan; sıklıkla 'geriye döndü' demek durumunda kalabiliriz. Bu durum 'Geriye dön, beş adım daha git.' gibi hem (1) hem (3) anlamını vermek istediğimiz yerler olduğunda zorunlu hale gelir. Bu durumda 'Dön, beş adım daha git.' diyerek istediğimizi anlatmak mümkün olmaz; hemen akla 'Ne yöne dönecek?' sorusu gelir.