Magna Carta ile İngiliz halkı ne kadar övünse hakkıdır ve yeridir.

Daha 1215 yılında İngiltere Kralı'nın yetkilerini halk adına kısıtlayan bu "büyük sözleşme" sayesinde, İngiltere'de yönetim tecrübesinin asırlar boyunca nasıl olgunlaştığını anlamak mümkündür.

Milli bir devlet kurarsınız, ama bu her zaman olumlu bir güç ve sinerji doğurmayabilir. Japonya'da veya Almanya'da milli devlet Alman ve Japon halkı için çok uygun bir model teşkil edebilir. Ama, aynı sonucun bir başka ülkede elde edilip edilemeyeceğini öngörmek o kadar kolay değildir.

Halkın "ülkü birliği" içinde olması için, milli devlet tek başına yeterli olmayabilir. Hatta, milli devlet karşı enerji de doğurabilir. O zaman toplumun enerjisi bölünebilir ve heba olabilir.

Cumhuriyet bu anlamda yararlı mıdır? İngiltere, Cumhuriyet adını verdiğimiz yönetim şeklini benimsememiştir. Ancak, İngiltere'nin demokrasi tecrübesi o kadar fazladır ki, mevcut sistemin işleyişi, dünyanın herhangi bir yerindeki bir cumhuriyetten daha mükemmeldir.

ABD'nin özgürlükler ülkesi olması ile İngiliz halkının demokrasi tecrübesi arasında tarihsel bağlar vardır ve bu bir tesadüf değildir.

Püriten anlayışa sahip göçmenlerin bir özgürlükler ülkesi kurabilmeleri, tarihsel demokratik birikimle alakalı bir durumdur.

İdeolojik ve slogansı ifadelerle cumhuriyet rejimini savunmak hamasetten öteye gitmez.

Gerçek ihtiyaç nedir? Ona bakmak lazımdır.

Cumhuriyet kurarsınız, ama onu başkaları sizden daha iyi kullanabiliyor olabilir ve o zaman işte, bağımsızlığınız da tehlikeye girer.

Sizi güdümlemek isteyenlerin eline düşebilirsiniz.

Cumhuriyet rejimi kimi zaman onu iyi kullanmayı bilmeyen milletlerin dış etki ve müdahalelere daha açık hale gelmelerine hizmet de edebilir.

Bu noktada Cumhuriyet nedir sorusunu cevaplarsak; Cumhuriyet, belki de, halkın daha iyi yönetilebilmesi için bir arayıştır. Modern bir denemedir. Ama halkın en iyi şekilde yönetileceğinin bir garantisidir veya en iyi yönetim şeklidir demek o kadar kolay değildir.

Halkın tarihsel birikimi, töresi, örfü, adeti, geleneği ile bu yönetim şekli arasında bir doku uyuşmazlığı var mıdır, ona da bakmak lazımdır.

Bireylerin bilinç seviyesi de rol oynamaktadır.

Bireylerin birey olması ve hukukun üstünlüğü anlayışı ile de ilgilidir elbette "cumhuriyet yönetim şekli"nin başarısı.