Çek İptali - Çekler Hakkında Bilinmesi Gerekenler - Sorunların Çözümü – Tartışmalar

Sırf bir arkadaşımın 2 yıl öncesinde kaybetmiş olduğu 3 tane boş çek yaprağına binaen bankanın çek hesabındaki bir miktar paraya bloke koyması ve blokeyi kaldırması için mahkemeden iptal kararı istemesi üzerine çeşitli kaynaklardan araştırma yaptım. Bu husustaki araştırmalarımın temelini de Türk Hukuk Sitesi oluşturdu. Böyle bir kaynağın oluşumunda emeği geçen gerek yetkili ve üye arkadaşlara-meslektaşlara bu şahsım adına ve siteden faydalananlar adına teşekkürü borç bilirim.

Söz konusu araştırmalarımda konuya ilişkin 2000 li yıllardan günümüze kadar pek çok konu başlığı açıldığını ve bu başlıkların rastgele okunduğunda değerlendirme konusunda kafalarda ki soru işaretlerini gideremediğini hatta bazen daha fazla soru işaretine sebep olduğunu gördüm.
Bu durum üzerine haddim olmayaraktan değerli üstadlarımın fikir, görüş ve önerilerini güncel bir başlıkta birleştirmenin faydalı olacağını düşündüm.

Aşağıda yer alan sorular ve cevaplar benim bu sitede araştırma yaparken karşılaştığım sorular ve cevaplarının derlemesi-uyarlaması-sadeleştirmesi-özetlenmesinden ibaret olup şahsi olarak katkımın sadece tek potada birleştirmek olduğu kanaatindeyim. Bu hususta kimsenin emeğini gasp niyetim olmadığını belirtirim.

Taradığım 100’e yakın konu başlığı içerisinde taktir edersiniz ki neredeyse her cevabın farklı kişilerin ürünü olması gibi bir durum söz konusu olmasından dolayı; kişilerden alıntı yapmadım. Bu hususun anonim kalmasını anlayışla karşılayacağınızı düşünüyor ve umuyorum.

Araştırmalarım esnasında bazı sorulara cevapların kanuni dayanaklarıyla açık olduğunu ve fakat bazılarının hala belirsiz olduğunu gördüm. Belirsiz olanlarında yine bu başlık altında tartışılıp değerlendirilmesinin de Türk Hukukuna büyük katkı sağlayan sitenin ve bu site kullanıcısı bizlerin bir kazanımı olacağı kanaatindeyim.

Takdir edersiniz ki çek iptali ve türevlerine ilişkin sorular, sorunlar her gün karşılaşılabilecek türden değildir. Kişisel olarak yukarıda belirttiğim gibi sadece ihtiyaç duyulan nadir zamanlarda kişisel bağlamda gündeme gelmektedir.
“İcatlar ihtiyaçtan doğar” anlayışıyla nadiren de olsa bu konuda bilgi edinmeye ihtiyaç doğan kişilerin etkin ve hızlı bir şekilde faydalanabilmesi için Bu başlığa yaptığınız yapacağınız her katkı için şimdiden teşekkür ederim.

Türk Hukuk Sitesi’nde Gündeme Gelmiş Sorunlar Ve Cevapları


Soru 1-) Keşide ettiğim çek lehdarın elindeyken çalınmış iptal ettirebilir miyim?
*Keşideci çek iptalini isteyemez bunu sadece lehtar ve ya yasal hamil talep edebilir.

Alıntı: Yazan T.C. YARGITAY 11. HD E.2005/13129 K. 2006/13756 T. 21.12.2006 ÖZET : Davacı, zayi nedeniyle keşide ettiği çekin iptaline karar verilmesini talep etmiştir. Zayi nedeniyle iptal davası hasımsız olarak açılır. Zayi nedeniyle çek iptali davasını ancak lehdar ve hamil açabilir. Keşidecinin bu hususta dava hakkı yoktur. Bu durum karşısında, keşideci tarafından açılan davanın reddi gerekir.

Alıntı: Yazan T.C.YARGITAY 11. HD E. 2005/13399 K. 2007/437 T. 18.1.2007 ÖZET :Ödemeden men ve çeklerin iptali davasını açma yetkisi hamile ait olup, keşidecinin bu davayı açma hakkının bulunmamaktadır.

Soru 2-)İptal davasında yetkili mahkeme neresidir?
*Banka hesabının (Muhatap bankanın) bulunduğu yer mahkemesi yetkilidir. Buradaki yetki kamu düzenine ilişkin olup kesindir. Birden fazla çek için iptal davası açmak istendiğinde mahkemeler farklı kararlar verebilmektedir. Örneğin 10 çekten 2 sinde yetkili olan mahkeme diğer 8 çek için yetkisiz ise bile yetkisizlik kararı vermemektedir. Bu konuda şansınızı deneyebilirsiniz.

Alıntı: Yazan T.C. YARGITAY 11.HD Esas: 2005/1205 Karar: 2006/934 Karar Tarihi: 06.02.2006 ÖZET: Mahkemece, dosya üzerinden yapılan inceleme sonucunda, davacı vekilinin 09.09.2004 keşide tarihli (11.600.000.000.-) TL meblağlı çek yönünden davaya devam edip, diğer çek ve bonolar yönünden davadan feragat ettiği, zayi nedeniyle çek iptali davalarında yetkili mahkemenin ödeme yeri olan muhatap bankanın bulunduğu yer mahkemesi olduğu, kamu düzenine ilişkin ve re'sen nazara alınması gereken bu yetki kuralı uyarınca dava konusu çek iptali istemi yönünden mahkemenin yetkili olmadığı gerekçesiyle, dava konusu çekle ilgili dava yönünden mahkemenin yetkisizliğine karar verilmiştir.

Alıntı: Yazan YARGITAY 11. HD E. 2004/7047 K. 2005/3385 T. 7.4.2005 ÖZET : Davacı, hasımsız olarak açtığı zayi nedeniyle çek iptali ve ödeme yasağı konulmasına ilişkin davada, çekin dava dışı finans kuruluşunun Erzurum şubesindeki hesaptan keşide edildiği, TTK'nın 730/20 maddesi yollaması ile 669/1. maddesi uyarınca Erzurum Mahkemelerinin yetkili bulunduğu, yetkinin kamu düzeniyle ilgili olduğu gerekçesiyle yetkisizlik nedeniyle dava dilekçesinin reddine karar verilmiştir.

Alıntı: Yazan T.C. YARGITAY 11.HD Esas: 2003/13439 Karar: 2004/7444 Karar Tarihi: 05.07.2004 ÖZET: İptali istenen çeklerin ödeme yeri İzmir olduğundan TTK' nun 669'uncu maddesine göre davaya bakmaya yetkili mahkemenin ödeme yeri mahkemesi olduğu ve bu yetkinin kamu düzenine ilişkin olması nedeniyle re'sen nazara alınması gerektiği gerekçesiyle, dava dilekçesinin yetki yönünden reddine ilişkin karar doğrudur.

Soru 3-)Çek iptali davası açacağım davalı olarak kimi göstermeliyim?
*Çek iptali davası hasımsız olarak açılır. Zaten hasım gösterebiliyorsanız istirdat ya da menfi tespit davası açmanız gerekir. Çek iptal davasının mantığı çekin kimde olduğunun bilinmiyor oluşudur. İlan aşamasında biri çeki mahkemeye ibraz ederse size istirdat davası açmanız için süre verilir. Süresi içinde açmazsanız mahkeme çeki ibraz edene geri verir.



Soru 4-) İptal edilmiş çek neticesinde alacak nasıl hangi yolla talep edilir?
*İlamsız icra yoluna başvurulacak itiraz olursa iptal kararı gösterilecek. Dikkat edilmesi gereken bir husus keşidecinin temerrüde düşürülmesi gerektiğidir. Dolayısıyla takibe geçmeden önce kararın sureti ekli bir ihtarname gönderilmesi sizin takibinizin iptaline engel olacaktır. Alacak davası da açabilirsiniz. İptal davasıyla, çekin yasal hamili olduğunuzu kanıtlamış oluyorsunuz.



Soru 5-) Keşideciler farklı olsa bile tek bir dava açılabilir mi?
*Evet açılabilir. Burada davayı açan lehdar veya hamil olacağı için bu mümkündür Sadece yetki hususuna dikkat edilmesi gerekmektedir.

Soru 6-) Çek iptali davası açtım mahkeme nasıl bir yol izleyecek?
*Kanun çek iptali davası açma hakkını sadece lehdar veya yasal hamile verdiği için her önüne gelen her aklına gelen çeki iptal ettirmesin diye hakimin davacının hak sahibi olup olmadığı hususunda kanaat getirmesi gerekmektedir. Dolayısıyla ödemeden men kararı veyahut iptal kararı öncesinde nasıl elinden çıktığının yanı sıra davacıdan iptalini istediği çeklerin nasıl eline geçtiğini buna ilişkin alış verisi ticari ilişkiyi ispatlamasını isteyebilir.

Soru 7-) İptal davası açtım fakat ödemeden men kararı için ne yapmalıyım?
*İptal davası için müracaat ettiğinizde dilekçenizde ödemeden men talebinde bulunmayı unutmamalısınız. Mahkemenin verdiği ödemeden men kararı tedbir niteliğinde olup bu kararı resen vermez. Uygulamada görüldüğü kadarıyla çoğunlukla bu tabi reddetmektedir fakat siz yine de müvekkile karşı olan sorumluluğa binaen talep edin. Mahkeme bunun bir teminat karşılığı (%15) olmasına hükmedebilir.

Soru 8-) Keşideciyim tedavüle sunduğum hamile çek verdiğim kişi tarafından kaybedilmiş çek iptali kararı için dava açmasını istedim uğraşamam diyor. Ben bu çeke ilişkin menfi tespit davası açabilir miyim?
* Keşideci Çek iptali davası açamaz menfi tespit davasında ise hasım gösterilmesi gerekir. Bilinen son yasal hamil gerçekten çek alacaklısı ise onu hasım olarak göstermek sizin davayı kaybetmenize sebep olacaktır. Keza lehtar veya son yasal hamille aranızda aktif yasal husumet yoktur. Hukuki yarar yada pasif husumet ise söz konusu çekin takibe koyulmasıyla oluşacaktır, çekin takibe konulmasını beklemekte fayda var kanaatindeyim. Takip öncesi menfi tespit davası hususunu tartışmanıza sunuyorum.


Soru 9-) İlan prosedürü nasıl işlemektedir?
*TK. 674 ve 37 mad. Göre ilan Türkiye Ticaret Gazetesi ile 3 kere yapılır. Hakim ayrıca yerel gazete ile de ilana karar verebilir.673 maddeye göre ilanda tayin edilecek süre en az 3 ay en fazla 1 yıldır. Genelde 3 aylık süre tayin edilmektedir. Ancak çek 3 aydan önce zamanaşımına uğrayacaksa hakim süreyi kısaltabilir veya kaldırabilir. Çeklerde bu süre 1.ilan tarihinden başlar.

Soru 10-) Sözleşmeye binaen verilen çeklerin sözleşmeye uyulmadığından bahisle iptali mümkün müdür?
*Bu tür durumlarda çek iptali yoluna başvurulamamaktadır. Keza borcum yoktur diyen kişi çek keşidecisidir dolayısı ile bu yolu kullanamamaktadır. Diğer bir husus çekin kaybolması veya rıza dışı yolla elinizden çıkmış olması gerekmektedir. Tekrar belirtmekte fayda var ki çek iptalini isteyebilecek olan kişiler lehdar ve yasal yetkili hamildir. Bu durumda menfi tespit davası açmanız ve ödemeden men talimatını ihtiyati tedbir bağlamında talep etmeniz gerekmektedir.

Soru 11-) Müvekkilim elinde bulundurduğu hamiline çekle ilgili önceki hamilin aldığı bir iptal kararı olduğunu öğrendi bu durumda ne yapılabilir?
*İptal kararı kesin hüküm teşkil etmez. Sonradan çıkan ve yetkili hamil olduğunu iddia eden kişi çek iptalini aldıran kişiyi hasım göstermek suretiyle bu şahsın aldığı çekin iptaline ilişkin ilamın iptalini talep etmek suretiyle yeni bir dava açmalıdır.

Alıntı: Yazan T.C. YARGITAY 11. HD E. 2001/5674 K. 2001/8724 T. 5.11.2001 ÖZET : Ticari senetlerin zayi nedeniyle iptaline dair verilen karar, davanın hasımsız olarak açılıp, görülmesi nedeniyle maddi hukuk bakımından kesin hüküm sonuçları doğurmaz. Bu itibarla ne senedin keşidecisini ve nede mahkemece yapılan ilana rağmen hamili olduğu ticari senedi her nasılsa dava dosyasına ibraz edememiş olan senet zilyedini bağlamaz.

Alıntı: Yazan T.C. YARGITAY HGK E. 2002/19-443 K. 2002/474 T. 5.6.2002 Bir çekten dolayı iki meşru hamil olamayacağından öncelikle gerçek hak sahibinin tespiti gerekir.

Soru 12-) Çek iptali için başvurmuştuk çeki bulduk davamızdan feragat mi etmeliyiz?
* Bu durumu mahkemeye bildirdiğinizde davanın konusuz kaldığından düşmesine karar verecektir. Teminat karşılığı tedbir kararı aldırdıysanız kaldırılmasına ve teminatın iadesine karar verecektir.

Soru 13-) Yetkisiz temsilci tarafından şirketim adına çek keşide edilmiştir iptal davası açamıyorum peki söz konusu çekle ilgili ne yapabilirim?
* Hamil, ciranta veya lehtarı davalı olarak gösterip menfi tespit davası açabilirsiniz.

Alıntı: Yazan T.C.YARGITAY 19. HD E. 2007/7131 K. 2008/303 T. 24.1.2008 ÖZET :Dava, yetkisiz kişinin düzenlediği çeklerin iptali, bu çeklerden dolayı borçlu olunmadığının tespiti talebine ilişkindir. Çek ile ilgili menfi tespit davalarının hamil, ciranta veya lehdar aleyhine karşı açılması gerekir. Eldeki davada, davalı olarak gösterilen kişinin uyuşmazlık konusu çeklerden birinin cirantası olduğu, diğer çeklerde bu kişinin adının geçmediği anlaşılmaktadır. Davalının adının geçmediği çekler yönünden davanın reddi gerekir.

Soru 14-) Üçüncü kişilerce icraya konulmuş ve hakkında menfi tespit davası açılmış çekler hakkında çek iptali kararı verilmesinin menfi tespit davasına etkisi nedir?
* İptal davasındaki husus çekin zayi olması kimde olduğunun bilinmemesi yetkili hamilin kim olduğunun belli olmaması gibi hususlardır. Çekin kimde olduğu biliniyorken iptal davası abestir. Keza çeki elinde bulunduran bu davadan haberdar ise mahkemeye gelip çek bende diyecek size de istirdat davası açmanız için süre verilecektir. Diğer bir açıdan bakacak olursak iptal kararı kesin hüküm olmadığından çeki elinde bulunduran hamil sizin kararınızın iptali için iptal davası açabilecektir. Öte yandan aldığınız iptal kararı iyi niyetli zilyede karşı hüküm ifade etmeyecektir. Son tahlil de keşideciyseniz menfi tespit davasının devam etmeniz. Yasal hamil olduğunuzu düşünüyorsanız çeki icraya koyan 3. kişiyi hasım göstererek istirdat davası açmanız gerekmektedir.


Soru 15-) Hiç keşide edilmeden kaybolmuş boş çek yaprakları için iptal davası açılamıyor peki ne tür bir yola müracaat edilebilir? (Boş Çek koçanı kayboldu ne yapabilirim?)
*Boş çek sayfaları kıymetli evrak değildir. Çek iptaline konu olabilmesi için hiç olmazsa imzalarının atılmış olması gerekmektedir. UYGULAMADA Bomboş çek koçanının iptali söz konusu olmayacağından bilgilerine sahip olduğunuz çek sayfalarını tanıdığınız birine nama keşide edilmiş gibi göstererek iptal davası açtırabilirsiniz. Fakat burada şöyle bir risk var siz iyi niyetli keşideciyi korumak adına da olsa hukuki boşluğu kullanıyorsunuz ve resmi makama yalan beyanda bulunuyorsunuz. Binde bir ihtimalle bile olsa çeki kendi dolduran kötü niyetli hamil veya iyi niyetli hamil çeki bankaya ibraz etse ve iptal kararını öğrense ardından bankanın imza incelemesinde ya da kötü niyetli hamilin kendini yakma pahasına iptal kararını aldıranın asılsız beyanda bulunduğu gerekçesi üzerine ceza alınması kaçınılmazdır.

*Çeke ilişkin polise gidip tutanak tutulması ve ardından savcılığa söz konusu çek yapraklarının doldurulup tedavüle koyulması endişene sahip olduğunuzdan bahisle bankaya görüldüğünde el koyulmasına ibraz eden hakkında ihbarda bulunulmasına ilişkin talimat yazılması talebinde bulunabilir ve böyle bir durumda çeki bankaya ibraz edenlerden şikâyetçi olduğunuzu bildirebilirsiniz. Fakat önemli husus savcının kanaatidir. Çünkü burada hem savcı mahkemenin vereceği ödemeden men kararı vermiş hem de iyi niyetli hamili şüpheli konumuna sokmaktadır. Kötü niyetli hamil açısından ise sorun yok neticede kendini ele vermiş olacaktır. Uygulamada işlevi nedir mümkün müdür bunun huzurunuzda tartışılması gerekmektedir.

Alıntı: Yazan T.C. YARGITAY 11. HD E. 2000/6005 K. 2000/7252 T. 28.9.2000 ÖZET : Dava, kaybolan çek yapraklarının iptali talebine ilişkindir. Mahkemece, iddia ve toplanan kanıtlar doğrultusunda, TTK.nun 711 ve 724. maddelerine göre keşidecenin zayi nedeniyle iptal davası açamayacağı, sadece muhatabı ödemekten men yetkisinin bulunduğu, öte yandan çeklerin boş yaprak olması nedeniyle de TTK.nun hükümleri uyarınca iptalini gerektirir kıymetli evrak niteliği taşımadığı gerekçeleriyle davanın reddine ilişkin verilen kararda isabetsizlik yoktur.

Alıntı: Yazan T.C.YARGITAY 11. HD E. 2005/5775 K. 2006/6299 T. 29.5.2006 ÖZET avacı, imzasız tamamen boş, tedavüle konmamış üç adet çek yaprağını kaybettiğini ileri sürerek iptalini istemiştir. Davacı, imzasız tamamen boş üç adet çek yaprağını kaybettiğini iddia ederek iptallerine karar verilmesini talep etmiştir. Çek kısmen doldurulmuş veya sadece imzalanmış olması halinde tedavüle çıkarılması mümkün ve geçerli olup böyle bir çek nedeniyle hamil iptal davası açabilir. Rızası hilafına çeki elinden çıkan keşideci ise muhatap bankayı ödemeden men edebileceği gibi menfi tespit davası da açabilir.(TAİTADRAGONFİRE NOTU KEŞİDECİ 01/01/2010 TARİHİNDEN BU YANA MUHATABA ÖDEMEDEN MEN TALİMATI VEREMİYOR - Madde 711 in üçüncü fıkrası, 18.2.2009 tarih ve 5838 sayılı Kanunun 32. maddesinin 19. fıkrasının hükmü gereğince yürürlükten kaldırılmıştır.) Keşide edilmemiş, çek vasfında olmayan tamamen boş çek yaprakları tedavüle konmuş sayılamayacağından zayi nedeniyle iptal davasına konu edilemez.

Soru 16-)Keşideci hamiline çek yazıyor daha teslim edilmeden rızası dışında elinden çıkıyor bu durumda ne yapılabilir?
*Keşideci iptal davası açamaz. Eskiden bankaya ödemeden men talimatını kendisi verebiliyordu (TTK 711/3 Mülga) şu durumda UYGULAMADA tanıdık biri ben hamilim çek bendeydi ben kaybettim diyerek çek iptal davası açıyor. Fakat burada şöyle bir risk var siz iyi niyetli keşideciyi korumak adına da olsa hukuki boşluğu kullanıyorsunuz ve resmi makama yalan beyanda bulunuyorsunuz. Binde bir ihtimalle bile olsa iyi niyetli hamil çeki bankaya ibraz etse ve iptal kararını öğrense ardından iptal kararını aldıranın çek üzerinde görülen hamil olmadığını ispatlarsa ya da iptal ettiren yasal hamil olduğunu ispatlayamazsa yalan beyandan ceza alır. Keza 711/3’ün kaldırılma amacı da buydu.

Alıntı: Yazan T.C. YARGITAY 10.CD E: 2007/1704 K: 2007/6648 KT: 04.06.2007 ÖZET: Ödeme yasağı kavramı, mahkemelerce verilen ve çek bedelinin bloke edildiği ödeme yasağı kararlarını ifade etmekte olup, keşidecinin, mahkemeden karar istemeksizin verdiği ödemeden men talimatlarının, şikayet hakkının doğumuna etki etmeyeceği gibi, tek başına suçun oluşumunu da engellemeyeceğinin gözetilerek itirazın kabulü gerekir.

Yukarıdaki kararda da görüldüğü gibi eskiden tek taraflı kullanılan hakkı kanunsuz kullanım elbette suç olacaktır.


Soru 17-) Keşide tarihi itibariyle 6 aylık zamanaşımı süresini doldurmuş olan çekler açısından iptal davası mümkün mü faydası nedir?
*İptal davasında aranan şart kurucu unsurları tam bir çek olmasıdır. Bu 6 aylık süre alacak zaman aşımı olup çekin geçersizliğine tek başına sebep değildir. Keza bu süre sonrasında kambiyo senetlerine dayalı haklarınızı kullanamayacak olsanız da elinizde yazılı bir delil niteliğine sahip belge olmaya devam edecektir. Bu nedenlerle iptal kararı almanızda fayda vardır.


Soru 18-) Mülga 711/3- Keşidecinin tek taraflı Muhataba ödemeden men talimatının yokluğu nedeniyle oluşan boşluğa ilişkin son durum nedir?
*Doktirinde son zamanda keşidecinin hamiline keşide edip kendisindeyken kaybolmuş çalınmış çeke ilişkin iptal davası açabileceğine ilişkin görüşler ortaya çıkmıştır. (711/3 Mülga olması nedeniyle)Yargısal karar şimdilik yoktur. Güncel bilgi ve yorumlarınıza ilişkin tartışmanıza sunuyorum.

Alıntı: Yazan Poroy / Tekinalp Kıymetli Evrak Hukuku Esasları ( 5941 sayılı Çek Kanunu Yorumu ile ) sayfa .337 " ... Çek sadece keşideci tarafından imzalanmış ve keşidecinin elinden çıkmışsa keşideci iptal davası açabilir. Çünkü, bu halde kişideci hem bir anlamda hamildir, hem de çeke varlık kazandıran irade çekte yer almıştır "

Soru 19-) Bankanın çek hesabına koyduğu bloke hangi yollarla kaldırılabilir?
*Çek defteri müşteri ile banka arasında yapılan bir anlaşma uyarınca verildiğinden banka müşterinin talimatlarına göre hareket etmelidir. Dolayısı ile çeklerin çekişmesiz olarak ortadan kalktığı –yandığı –yırtıldığı –kimsenin bulamayacağı bir yerde kaybolduğu şeklindeki beyanlarına itibar edip karşılıksız çıkması halinde ödediği tutara teminat bağlamında bloke koyduğu parayı çekin tedavüle girip kendine dönmeyecek olması nedeniyle iade etmelidir. Bu ifadelerin yer aldığı bir ihtarname de yöntem olabilir.
Fakat bankalar bu hususta illa mahkeme kararı isterim diyebiliyorlar. Bankanın bu kararına yönelik yapılabilecekler nelerdir? Banka aleyhine icra takibi, banka aleyhine alacak davası… Araştırmama konu soru hakkında hala net bir fikrim bilgim yok

Değerli fikirlerinizden dolayı teşekkür ederim.