Mahkemelerin iş yükü azaltılmadan ve hakimlere destek olmak üzere hâkim yardımcılığı düzenlemesine yer verilmeden, ön incelemeden beklenen yarar
gercekleşebilir mi ? Yoksa, davalar daha mı uzayacaktır?
Saygılarımla...


IX. Ön inceleme:
HMK’nın dava konusunda getirmiş olduğu en onemli yenilik, dilekceler
(layihalar teatisi) aşaması ile tahkikat aşaması arasına “ön inceleme” adıyla yeni
bir aşama eklenmesidir.
Bu yeni sisteme göre, dava dilekcesi kendisine sunulan mahkeme, bugun
yapıldığının aksine, hemen bir “tensip zaptı” duzenleyerek dava dilekcesini
(ilk duruşma gunuyle birlikte) davalıya tebliğ etmeyecektir. Bunun yerine,
ilk duruşma gununun bildirilmesi icin dilekceler aşamasının tamamlanması
beklenecek; her iki tarafın kendilerine tanınmış olan ikişer dilekce sunma
hakkını kullanmasına imkan verildikten sonra ve ilk tahkikat duruşmasından
önce gelmek üzere, ön inceleme duruşması yapacaktır.
Yine HMK’nın sistemine gore, ön inceleme aşaması kendi icinde üç safhaya bölünecektir:
(1) Ön inceleme duruşmasından önceki inceleme,
(2) ön inceleme duruşması ve
(3) ön inceleme duruşmasından sonraki (fakat tahkikat başlamadan) yapılacak inceleme.

Bu niteliğiyle ön incelemedekiduruşma tutanağı, bugune kadarki mahkemeler uygulamamızda karşımıza cıkan
“tensip zaptı”ndan daha kapsamlı ve belki tahkim usulunde karşımıza
cıkan “gorev belgesi”ne benzer; yapılacak tahkikat ve yargılamanın iceriğini ve
sınırlarını belirleyen bir yol haritası olacaktır.
Ön inceleme duruşmasında ayrıca taraflara dilekcelerinde gosterdikleri
fakat daha henuz mahkemeye sunmadıkları belgelerin sağlanması icin iki
haftalık kesin sure tanınması ve bu kesin sureye uyulmaması halinde eksik
kalan delile “dayanmaktan vazgecilmiş sayılmasına” karar verileceği de
ongorulmuştur(m.140(5)). Bu son kanun hukmunun HMK. 121. maddesinde yer
alan “belgelerin dilekce ile birlikte verilmesi zorunluluğu”nu etkisiz hale getirdiği
ve kesin sureye uyulmamasının kendiliğinden ortaya cıkartacağı hak duşurucu
etkiyi (HMK. m. 94) hakimin ayrıca karar vermesine bağlı kıldığı icin, belgelerin
dilekcelerle birlikte sunulması zorunluluğuna gereğinden fazla esneklik getirdiği
söylenebilir.
On incelemenin üçüncü safhası, yani mahkemenin ön inceleme aşamasında,
ön inceleme duruşması tamamlandıktan sonraki safhada yapması gereken
inceleme ise hak duşurucu sureler ve zamanaşımı hakkındaki itiraz ve def’ileri
karara bağlamak ile ilgili olacaktır (m.142).
Ön incelemedeki bu üç safha tamamlanmadan tahkikata gecilemeyecektir(m. 137/2).

HMK’nın yukarda ozetlenen ön inceleme ile ilgili hukumleri yerindedir. Ancak
tek hakimin, Hocam Prof. Dr. Baki Kuru’nun ifade ettiği uzere, ön incelemeyi
yalnız başına yapması cok zordur:
2006 tarihli Adalet Bakanlığı Tasarısı’nın 146 ve 147. sayfalarında “on
inceleme” ilgili şu acıklamalar vardı:
“Ancak uygulamada ön inceleme ile getirilen bu duzenlemenin gerçekten
uygulanabilmesi için, mahkemelerin iş yukunun azaltılması yanında hâkimlere
bu konunda destek olmak üzere hâkim yardımcılığı düzenlemesine yer
verilmelidir” (2006 tarihli Tasarı sayfa 147).
Yukardaki acıklamalar, 2008 tarihli HMK Tasarı’nın (ve dolayısıyla HMK’nın)
gerekcesine alınmamıştır (gerekceden cıkarılmıştır).
Mahkemelerin iş yuku azaltılmadan ve hakimlere destek olmak uzere hakim
yardımcılığı duzenlemesine yer verilmeden, on incelemeden beklenen yarar
gercekleşemez; aksine, davalar daha da uzar”;
bkz : Prof. Dr. Baki Kuru, 2008tarihli Hukuk Muhakemeleri Kanunu Tasarısı Hakkında Genel Değerlendirme
(Medeni Usul ve İcra İflas Hukuku Dergisi 2009/1 s.13-50), s.32-34.
İSTANBUL BAROSU DERGİSİ • Cilt: 85 • Sayı: 5 • Yıl: 2011
Yeni HMK • Prof. Dr. B. KURU / Prof. Dr. A. C. BUDAK 15