Zabıta denetim ve kontrol ekiplerinin kaldırım üzerine bırakılan yada park edilen motorlu yada motorsuz araç ve bisiklet sahiplerine, 5326 Sayılı Kabahatler Kanunun 38/1 maddesi “İşgal”nce, kaldırım işgali olarak değerlendirilip değerlendirilmeyeceği, işgali gerçekleştiren motorlu yada motorsuz araç ve bisiklet sahiplerinin kimlik bilgilerine (araç plakalarına değil) idari yaptırım karar tutanağı düzenlenip düzenlenmeyeceği hususunda oluşan tereddüde ilişkindir.
Trafik : Yayaların, hayvanların ve araçların karayolları üzerindeki hal ve hareketleridir. (2918 Sayılı Karayolları Trafik Kanunu)
Karayolu : Trafik için, kamunun yararlanmasına açık olan arazi şeridi, köprüler ve alanlardır. (2918 Sayılı Karayolları Trafik Kanunu)
Taşıt yolu : Karayolunun genel olarak taşıt trafiğince kullanılan kısmıdır. (2918 Sayılı Karayolları Trafik Kanunu)
Yaya yolu (Yaya kaldırımı) : Karayolunun, taşıt yolu kenarı ile gerçek veya tüzelkişilere ait mülkler arasında kalan ve yalnız yayaların kullanımına ayrılmış olan kısmıdır. (2918 Sayılı Karayolları Trafik Kanunu)
Yaya geçidi : Taşıt yolunda, yayaların güvenli geçebilmelerini sağlamak üzere, trafik işaretleri ile belirlenmiş alandır. Yaya yolu ayrılmış karayolunda ise yaya yolunun mülkle birleştiği çizgidir. (2918 Sayılı Karayolları Trafik Kanunu)
Park yeri : Araçların park etmesi için kullanılan açık veya kapalı alandır. (2918 Sayılı Karayolları Trafik Kanunu)
Araç : Karayolunda kullanılabilen motorlu, motorsuz ve özel amaçlı taşıtlar ile iş makineleri ve lastik tekerlekli traktörlerin genel adıdır. (2918 Sayılı Karayolları Trafik Kanunu)
Taşıt : Karayolunda insan, hayvan ve yük taşımaya yarayan araçlardır. Bunlardan makine gücü ile yürütülenlere "motorlu taşıt" insan ve hayvan gücü ile yürütülenlere "motorsuz taşıt" denir. (2918 Sayılı Karayolları Trafik Kanunu)
İLGİLİ MEVZUAT :
1. 30/03/2005 tarihli ve 5326 Sayılı Kabahatler Kanunu
2. 2918 Sayılı Karayolları Kanunu
3. 11.04.2007 tarihli ve 26490 sayılı resmi gazetede yayımlanan Belediye Zabıta Yönetmeliği
4. Karayolları Trafik Yönetmeliği
Zabıta Dairesi Başkanlığının denetim ve kontrol ekipleri tarafından üzerinde durulan konulardan birisi de; yayaların, özürlü vatandaşların, hamile bayanların ve yaşlı insanların kullandıkları ve serbestçe yürümek istedikleri kaldırımları, motorlu araç ve bisikletlerin bırakılmak yada park edilmek üzere meydana gelen işgallerden kurtarmaktadır. Bu uygulamanın hukuki dayanağı ve yetkisi aşağıda belirtildiği gibidir;
a. 30/03/2005 tarihinde yürürlüğe giren 5326 Sayılı Kabahatler Kanunun(K.K.) 38/1 maddesi; “Yetkili makamların açık ve yazılı izni olmaksızın meydan, cadde, sokak veya yayaların gelip geçtiği kaldırımları işgal eden veya buralarda mal satışa arz eden kişiye…”
b. 11.04.2007 tarihli ve 26490 sayılı resmi gazetede yayımlanan Belediye Zabıta Yönetmeliği(B.Y.Z)’nin, 10/Ç maddesinin 3’üncü fıkrasında; “ Yetkili organların kararı uyarınca tespit edilen durak yerleri ile karayolu, yol, cadde, sokak, meydan ve benzeri yerler üzerindeki araç park yerlerinde gereken denetimleri ve diğer iş ve işlemleri yapmak”,
c. 11’inci maddenin (g) fıkrasında belirtilen “Taşıtların durmak, duraklamak ya da park etmek suretiyle yolları, herkesin gelip geçmesine mahsus yerleri ve yaya kaldırımlarını işgallerini önler” esasları doğrultusunda yürütülmektedir.

Uygulama esnasında karşılaşılan en büyük problemlerden birisi de kaldırım üzerine bırakılmak suretiyle motorlu araçların ve bisikletlerin meydana getirdiği işgaldir. Bu tür vasıtalar kaldırımlar üzerine park edilerek yada bırakılarak yayaların geçişini engellemekte ve yayaların hakkı olan kaldırımlar adeta tıkanmaktadır. Bırakılan motorlu araç ve bisiklet sahiplerine, Belediye Zabıta ekipleri tarafından idari yaptırım karar tutanağı düzenlenmesi maksadıyla vasıta sahiplerinin kimlik bilgilerine ihtiyaç duyulmaktadır. Kaldırım üzerine bırakılmış motorlu araçların fotoğraflama yöntemi ile plakanın tespit edilerek sorgulanmasından elde edilen kimlik bilgileri, İl Emniyet Müdürlüğü aracıyla gerçekleşebilmektedir. Ancak fotoğraflama yöntemi ile tespit edilen plakanın sorgulatarak elde edilmek istenilen kimlik bilgileri, İl Emniyet Müdürlüğü tarafından verilmemektedir. Emniyet Müdürlüğü, araç sahiplerinin kimlik ve adres bilgilerinin verilmesinin hukuki dayanağı olmadığı belirtilmiştir. Ancak burada esas sorgulanması gereken husus; araç sahip bilgilerinin verilip verilmemesi değil, kaldırım üzerinde işgal yapan motorlu yada motorsuz araçlara 5326 sayılı Kabahatler Kanunu Madde 38/1 esaslarınca Belediye zabıta memurları idari yaptırım karar tutanağı düzenlenip düzenlenemeyeceğidir.
park etmek en basit şekilde, ilgili organlarca belirlenmiş sahaların içerisine araçların bırakılması yada yasak olan alanlara bırakılmaması olarak tanımlanabilinir. 11.04.2007 tarihli ve 26490 sayılı resmi gazetede yayımlanan Belediye Zabıta Yönetmeliği (B.Z.Y)’nin 11’inci maddenin (g) fıkrası park etmek hususunda zabıta memurlarına denetlemek görevi vermesine rağmen, Zabıta ekiplerinin uygulamaya çalıştığı niyet ve maksat, park yerlerini yada park halinde bırakılan motorlu araçların denetimi değildir. Buna mukabil olarak önlemeye çalıştığı husus; kaldırımların kapanmaması ve yayaların geçişinin engellenmemesi maksadıyla kaldırım üzerine bırakılan yada park edilen motorlu yada motorsuz araç ve bisikletlerin oluşturduğu İŞGAL’dir.
5326 S.K.K’nun 38/1 maddesindeki “İŞGAL” başlığında ayırt edici özellikler belirtilmemiş olup işgal olayı sınırlandırılmamıştır. Bu nedenle, kaldırım üzerine bırakılan her türlü eşya, motorlu araç, bisiklet, malzeme vb. gerecin konulması suretiyle gerçekleşen eylem işgal olayını kapsamaktadır. Örnek vermek gerekirse yayaların kullandığı kaldırımlara konulan bir markete ait dolabın yada ürünün oluşturduğu işgal ile motorlu araç yada bisikletlerin oluşturduğu işgal arasında bir fark bulunmamaktadır. Her iki örnekte de görüldüğü üzere kaldırım üzerine konularak İŞGAL eylemi gerçekleşmekte olup, yayaların geçişi engellenmektedir.
2918 sayılı Karayolları Trafik Kanununun 10’uncu maddesinde “trafik kural ihlali yapan araçlara cezai işlem uygulamak üzere belediyelere herhangi bir görev ve yetki verilmediği ” belirtilmiştir. Atıf yapılan kanunun yani 2918 Sayılı Karayolları Trafik Kanunun 3’üncü maddesi trafiğin tanımını; “Yayaların, hayvanların ve araçların karayolları üzerindeki hal ve hareketleridir” şeklinde tanımlanmıştır. Oysa zabıta ekipleri yayaların, hayvanların ve araçların karayolları üzerindeki hal ve hareketlerini denetlememektedir. Denetlenen tek unsur diğer nesneler gibi kaldırım üzerine bırakılan, terk edilen yada park edilen motorlu yada motorsuz araç ve bisikletlerin meydana getirdiği İŞGAL’dir. Buna ilave olarak da, Zabıta ekipleri trafik kural ihlali yapan unsurları değil, kaldırım üzerine bırakılan her türlü nesnenin (ürün, dolap, sandık, motorlu yada motorsuz araç, bisiklet vb. her şey) oluşturduğu İŞGAL’i denetlemektedir. Ayrıca 11.04.2007 tarihli ve 26490 sayılı resmi gazetede yayımlanan Belediye Zabıta Yönetmeliği (B.Z.Y)’nin 11’inci maddesinin (g) fıkrası da (Taşıtların durmak, duraklamak ya da park etmek suretiyle yolları, herkesin gelip geçmesine mahsus yerleri ve yaya kaldırımlarını işgallerini önler) açıkça bu hususta yetki vermiştir.
Karayolları Trafik Yönetmeliğinin 16’ncı maddesinde “Belediyeler bu madde ile görev verilen hizmetlerin denetimi dışında, trafiği denetleyemez ve hiçbir halde trafik suç ve ceza tutanağı düzenleyemezler” diye belirtilmiştir. Ancak bu madde, hem karayollarını hem de yukarıda tanımı da verilen trafik (Yayaların, hayvanların ve araçların karayolları üzerindeki hal ve hareketleri) ile ilgili unsurları ilgilendirmektedir. Kaldırım üzerine bırakılan motorlu yada motorsuz araç ve bisikletler ise karayolu içinde bulunmadığından trafik kapsamına girmemektedir. Zabıta denetim ve kontrol ekipleri tarafından vurgulanmaya çalışılan husus ise belediyelere ait kaldırım üzerine bırakılmak yada park edilmek suretiyle motorlu yada motorsuz araçlar ve bisikletlerin oluşturduğu İŞGAL olayıdır. Kaldırım üzerindeki motorlu yada motorsuz araçlar tıpkı diğer unsurlar gibi nesne mahiyetini almış ve yayaların kullandığı kaldırımlarda geçişi engellemektedir. Amaç, trafiğin akışını denetlemek yada düzenlemek değildir; amaç, Belediyelere ait kaldırım üzerindeki her türlü İŞGAL’i önlemektir.
Zira, İdari yaptırım karar tutanağı, motorlu yada motorsuz araçların plakasına değil, nesne konumunda olan motorlu ve motorsuz araçları kaldırım üzerine bırakan şahsın gerçekleştirdiği İŞGAL kabahatinden dolayı şahsın kimlik bilgilerine düzenlenmektedir. Fotoğraflamak suretiyle tespit edilen motorlu yada motorsuz araçların, plaka bilgilerinden elde edilen araç sahibinin kimlik bilgilerinin tespit edilmekte olup, yayaların geçişini engellendiğinden dolayı İŞGAL’i yapan şahsa, idari yaptırım karar tutanağı uygulanmaktadır. Belediye zabıta ekipleri, trafiği değil kaldırım üzerine bırakılan motorlu yada motorsuz araçların oluşturmuş olduğu işgal unsurunu ve faili denetlemektedir.
Karayolları Trafik Yönetmeliğinin 16’ncı maddesinde belirtildiği üzere zabıta ekipleri hiçbir zaman trafik suç ve ceza tutanağı düzenlememektedirler. Zabıta ekiplerinin düzenlemiş olduğu evrak idari yaptırım karar tutanağıdır. Zabıta denetim ve kontrol ekiplerinin icra ettikleri uygulamalarda bahsi geçen mevzunun trafik denetimi, trafik suç ve ceza tutanağı olmadığı açıkça görülecektir.
2918 Sayılı Karayolları Kanunun 116’ncı maddesi yanlış yorumlanmaktadır
İlgili maddede “Trafiği tehlikeye düşürecek, engel olacak şekilde veya yasaklanmış yerlerde park etmiş araçlara veya trafik kural ve yasaklarına aykırı davranışları belirlenmiş bulunan, karayolları ağırlık kontrol mahallerinde işaret, ışık, ses veya görevlilerin ikazına rağmen tartı sistemine girmeden seyrine devam eden ve sürücüsü tespit edilemeyen araçlara tescil plakalarına göre ceza veya suç tutanağı düzenlenir” esaslarındadır. Bu maddede anlatılmak istenen husus hangi hallerde araç plakalarına yazılacağıdır. Yani bir failin ve fiilin olması gerekmektedir. Fail, tüm uyarılara rağmen uyarıyı dikkate almadığı durumlarda araçların tescil plakalarına ceza yazılacağı belirtilmektedir. Zabıta ekipleri daha önce de ifade edildiği gibi trafiği yada motorlu araçları denetlememekte ve araçların plakalarına ceza yazmamaktadır. Zabıta ekiplerince vurgulanmaya çalışan husus ise belediyelere ait kaldırım üzerine bırakılan motorlu yada motorsuz araçların meydana getirdiği İŞGAL’in, 5326 sayılı Kabahatler Kanunun 38/1 maddesine tekabül edip etmediğidir. Burada amaç; kaldırımı işgal eden araç plakalarından hareket ederek araç sahibinin kimlik bilgilerine polisin trafik sorgulaması sonucunda ulaşarak kaldırımı işgal eden araç sahibine Kabahatler Kanunu 38/1 maddesine istinaden idari yaptırım karar tutanağı uygulamaktır. Aynı şekilde zabıta ekipleri zaten araç plakalarına değil işgali gerçekleştiren failin kimlik bilgilerine göre idari yaptırım karar tutanağı düzenlenmektedir. İlgili maddede anlatılmak istenen hiçbir unsurun zabıta ekiplerini ilgilendirmediği açıkça görülecek olup kaldırım işgalinden dolayı motorlu yada motorsuz araç sahiplerine ceza yazılamayacağı belirtilmemiştir.
Karayolları Trafik Yönetmeliğinin 166’ıncı maddesi de tescilli plakalara yazılan cezayı belirtmektedir. Aynı şekilde yukarıda açıklandığı üzere zabıta ekipleri tescil plakalarına değil işgali gerçekleştiren nesne (motorlu yada motorsuz araç ) sahiplerine idari yaptırım karar tutanağı uygulamaktadır.
2918 sayılı Karayolları Kanunu’nun 10’uncu maddesi ve Trafik Yönetmeliğinin 16’ıncı maddesi, “Belediyelerin görev ve yetkileri” daha önce de tanımlanan trafik (Yayaların, hayvanların ve araçların karayolları üzerindeki hal ve hareketleri) ile ilgili unsurları içermektedir. Oysa zabıta ekipleri kaldırım üzerinde duran nesnelerin (motorlu yada motorsuz araçlar) oluşturduğu işgali denetlemektedir. Aksi takdirde Zabıta Yönetmeliğinde ve 5326 sayılı Kabahatler Kanunun 38/1 maddesinde “kaldırım üzerinde bulunan “motorlu yada motorsuz araçlar” hariç olmak üzere” diye işgal unsuru tanımlanır ve kısıtlanırdı.
Zabıta Denetim ekipleri, park ihlali yapan araçlara değil motorlu yada motorsuz araç ve bisikletlerin kaldırım üzerine bırakılarak gerçekleştiren İŞGAL’in failine; trafik ceza karar tutanağı değil idari yaptırım karar tutanağı düzenlenmektedir. Dolayısıyla K.T.K’nun 61’inci maddesinde beliritlen hususlar değil 5326 sayılı Kabahatler Kanunun 38/1 maddesi uygulanmaktadır.
Trafik Yönetmeliğinin 16’ncı maddesinin (ı) bendinde belirtilen “Yaya ve taşıt yollarında yayaların ve araçların hareketlerini zorlaştıran ve trafiği tehlikeye düşüren, motorlu araçlar dışındaki her türlü engeli ortadan kaldırmak” ile yaya yada taşıt yolu üzerinde bulunan seyyar ve işportacı işgali kastedilmiş olup seyyar ve işportacıların res’en men edilmesi bahsedilmektedir. Çünkü motorlu araçların kaldırılma şekli ve usulü ayrı bir mevzuat ile yürütülmektedir. İlgili maddenin yüklemi oluşturan öğenin anlamı incelendiğinde ise Türk Dil Kurumu sözlüğünde ortadan kaldırmak:“saklamak, yok etmek, öldürmek” olarak açıklanmıştır. Ancak hiçbir şekilde idari yaptırım karar tutanağı düzenlenemez denilmemektedir. İlgili madde ile yaya yada taşıt yolu üzerinde bulunan seyyar ve işportacıların kaldırılması belediye zabıta görevlileri tarafından; motorlu araçlar ise trafik ekipleri tarafından ilgili mevzuat gereğince çekileceği anlamı anlaşılmaktadır. Hiçbir şekilde zabıta ekiplerince idari yaptırım karar tutanağı düzenlenemez ibaresi bulunmamaktadır.
Trafik Yönetmeliğinin 16’ncı maddesinin “Belediyeler bu madde ile görev verilen hizmetlerin denetimi dışında, trafiği denetleyemez ve hiçbir halde trafik suç ve ceza tutanağı düzenleyemezler.” Hükmünde olduğu belirtilmiştir. Hali hazırda zabıta ekipleri ne trafiği ne de trafikte bulunan araçların sigorta poliçesi, muayene kartı vb. gibi trafiği ilgilendiren evrakları denetlememektedir. Zabıta ekipleri sadece yayaların hakkı olan kaldırımlar üzerine bırakılan, terk edilen, bilerek yerleştirilen, ürünleri teşhir maksatlı koyan motorlu yada motorsuz araçların park edilmek yada bırakılmak suretiyle meydana getirdikleri İŞGAL unsurunu tespit etmekte ve idari yaptırım karar tutanağı düzenlemektedir.
Yukarıda belirtilen ilgili kanun ve yönetmelik esasları doğrultusunda; Zabıta Denetim Ekiplerinin, kaldırım üzerine bırakılan yada park edilen motorlu yada motorsuz araçların denetimini;
a. Trafik denetimi maksadı olmadığı,
b. Karayolları içerisindeki yaya, araç ve hayvanların hareketlerini denetlemek maksatlı olmadığı,
c. Trafik suç ve ceza karar tutanağı düzenlemediği,
d. Tescil plakalarına idari yaptırım karar tutanağı düzenlemek niyet ve maksadının olmadığı anlaşılacaktır.
Buna binaen yapılan denetim ve kontrollerde motorlu yada motorsuz araçların kaldırıma konulmasının;
a. İŞGAL olarak değerlendirilmesi gerektiği,
b. Yayaların hakkı olan kaldırımların yayalara teslim edilmek maksatlı olduğu,
c. Kamu yararı olduğuna,
d. Motorlu yada motorsuz araçların NESNE konumunda olduğu ve İŞGALİYEYİ oluşturan diğer NESNE’lerden farkı olmadığı,
e. Denetimlerin amacının kimlik bilgilerini elde etmek ve kötü maksatlı kullanım söz konusu olmadığı,
f. 5326 Sayılı Kabahatler Kanunun 38/1 maddesinde “işgal” başlıklı maddede; cadde, sokak veya yayaların gelip geçtiği kaldırımları İŞGAL tanımlamasının yapıldığı, motorlu-motorsuz araç yada nesne adı koyarak sınırlayıcı bir tabir olmadığından dolayı kaldırım üzerinde bulundurulan her şeyin “işgal” olarak tanımlanmasının uygun olacağı,
g. Zabıta Dairesi Başkanlığınca görevlendirilmiş yetkiliye yada resmi yazışma ile araç sahiplerinin kimlik ve adres bilgilerinin Emniyet Müdürlüğü tarafından verilmesinde bir sakınca olmadığı değerlendirilmektedir.
Sonuç olarak; Belediyelere ait kaldırım üzerine bırakılan motorlu yada motorsuz araç, motosiklet ve bisiklet sahiplerine gerçekleştirmiş olduğu kabahatten(Fiilin) eyleminden dolayı 5326 Sayılı Kabahatler Kanunun 38/1 “İŞGAL” maddesince değerlendirilmesinin ve Zabıta Denetim Ekipleri tarafından idari yaptırım karar tutanağı düzenlenmesinin uygun olacağı değerlendirilmektedir.


Bayram DEMİR
Zabıta Şube Müdürü