Mesajı Okuyun
Old 24-03-2011, 14:24   #14
Av.Habibe YILMAZ KAYAR

 
Varsayılan

Kadınlara Karşı Her Tür Ayrımcılığın Ortadan Kaldırılması Komitesi

Kırk yedinci oturum
4–22 Ekim 2010


Yaşlı Kadınlar ve Haklarının Korunması Hususundaki 27 Numaralı Genel Tavsiye*

Giriş

1) Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Ortadan Kaldırılması Komitesi (metin içinde "Komite"olarak geçecek) yaşlı kadınlara değişik biçimlerde uygulanan ayrımcılık konusunu gündeme getirmiştir. Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Ortadan Kaldırılması Sözleşmesi (metin içinde "Sözleşme" olarak anılacak), 42. oturumundaki 21. madde uyarınca taraf devletlerin tutanaklarında yaşlı kadınların hakları sistemli bir biçimde ele alınmadığı için yaşlı kadınlar ve haklarının korunması hususunda genel tavsiye kararı oluşturmaya karar vermiştir.

2) 26/III karar hükmünde Komite, Sözleşmenin "yaşlı kadınların haklarıyla ilgili meselenin çözümlenmesinde önemli bir aracı olduğunu kabul etmiştir.[8] Sözleşmenin geçici önlemlerle ilgili 25 numaralı genel tavsiyenin 1. paragrafı, 4. maddesinde (bkz. E/CN. 6/2004/CRP.3, I numaralı ek) kadınların değişik konularda ayrımcılığa maruz kalmasında yaş farkının da sebeplerden biri olduğunu kabul etmiştir. Bilhassa Komite yaşlı kadınların durumunun değerlendirilmesinde daha tutarlı bir yöntem olarak yaş ve cinsiyete göre bölümlenen istatistiki verilere ihtiyaç duyulduğunu da kabul etmektedir.

3) Komite, diger kadınların yanısıra yaşlı kadınların haklarıyla ilgili olarak alınan eski kararların yanında aşağıdaki eylemleri de onaylamıştır. 1)Yaşlılığa Karşı Viyana Ulusal Hareket Planı[9], 2) Pekin Eylem Platformu ve Bildirisi[10], Birleşmiş Milletlerin Yaşlılarla ilgili Hükümleri (46/91 sayılı Genel Kurul önerisi, ek), 3) Uluslararası Nüfus ve Kalkınma Konferansındaki Eylem Programı[11], 4) 2002 Madrid Uluslararası Yaşlılık Eylem Planı[12], 5) İktisadi, Toplumsal ve Kültürel Haklar Kurulu 1995, yaşlıların iktisadi, toplumsal ve kültürel hakları Genel Yorum No. 6 ve sosyal güvenlik hakkıyla ilgili Genel Yorum No 19.

Arkaplan

4) Birleşmiş Milletler’in şimdiki istatistikleri dünyada 36 yıl içinde 60 yaş üzeri nüfusun 15 yaşındaki çocuklara göre daha da artacağını öngörmektedir. 2050 yılında yaşlı nüfusunun 2 milyarı aşacağı tahmin edilmektedir; bu dünya nüfusunun % 22'sine tekabül ediyor. 60 yaş üzerindeki mevcut % 11'lik oran ikiye katlanmış olacaktır.

5) Cinsiyete göre yaşlılık durumu şöyledir: Kadınlar erkeklerden daha uzun ömürlü görünüyor. Ayrıca tek yaşayan erkeklere nazaran daha çok yaşlı kadın bulunmaktadır. 60 yaşın üzerindeki 100 kadına 83 erkek, 80 yaşın üzerindeki 100 kadına yalnızca 59 erkek düşmektedir. Bunun yanısıra İktisadi ve Toplumsal İlişkiler Bölümünden alınan istatistiklere göre 60 yaş üzerindeki erkeklerin % 80'i evli iken bu oran yaşlı kadınlarda % 48'de kalmıştır[13].

6) Yaşam standartlarının ve temel sağlık hizmetlerinin düzeltilmesine bağlı olarak, insan ömrünün uzaması ve doğurganlık oranlarının düşmesi sebebiyle yaşlılıkla ilgili bu beklenmedik demografik veriler kalkınma çabalarının başarıya ulaşmış olduğu şeklinde yorumlanabilir.21. yüzyıl yaşlılık yüzyılı olmaya adaydır. Ne var ki, nüfus yapısındaki bu değişikliklerin insan hakları alanında derin etkileri olmakta, yaşlı kadınların karşılaştığı ayrımcılık konusuna Sözleşme aracılığıyla daha kapsamlı ve sistematik bir şekilde acilen el atmak gerektiği vurgulanmaktadır.

7) Yaşlılık meselesi gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin ortak sorunudur. Gelişmekte olan ülkelerdeki yaşlıların nüfusa oranının 2010'da % 8'den 2050'de % 20'ye çıkması beklenmektedir[14]. Çocuk nüfusu oranının ise % 29'dan % 20'ye düşmesi tahmin edilmektedir[15]. Gelişmekte olan ülkelerde yaşayan yaşlı kadın nüfusu 2010-2050 yılları arasında 600 milyona çıkacaktır[16]. Bu demografik değişim kalkınmakta olan ülkeler için ciddi yükümlülükleri de beraberinde getirmektedir. Toplumların yaşlanması da gelişmiş ülkelerin birçoğunda oturmuş bir gelenek ve o topluluğun belirgin bir özelliğidir.

8) Yaşlı kadınlar homojen bir grup değildir. Deneyimleri, bilgileri, yetenek ve becerileri son derece farklıdır. Ekonomik ve toplumsal durumları ise demografik, siyasi, çevresel, kültürel, mesleki, bireysel ve ailevi etmenlere dayanır. Yaşlı kadınların toplum içindeki önderlik konumları, girişimcilikleri, sevgi ve öğüt veren yanları ve diğer özellikleriyle özel yaşantıda ve kamu alanında topluma yaptığı katkılar son derece değerlidir.

Tavsiyenin amaç ve hedefleri

9) Yaşlı kadınlar ve haklarının tanınması hususundaki bu genel tavsiye Sözleşme ve yaşlılıkla ilgili tüm maddeler arasındaki ilişkiyi irdelemektedir. Yaşlılık sürecinde kadınlara yapılan ayrımcılığın farklı biçimlerini ortaya koyar, taraf devletlerce benimsenen sorumlulukların içeriğini haysiyetli yaşlılık ve yaşlı kadınların hakları açısından Sözleşme içinde özetler ve anakıma yaşlı kadınların ulusal stratejiler içindeki sorunları, gelişme inisiyatifleri ve pozitif ayrımcılık konusunda tavsiyelerde bulunarak yaşlı kadınların ayrımcılığa maruz kalmadan, erkeklerle eşit şartlar altında katılımını sağlar.

10) Genel tavsiyeler ayrıca taraf devletlerlerin yaşlı kadınların durumunu Sözleşme sürecinde bildirmek hususunda rehberlik hizmeti sunar. Yaşlı kadınlara karşı yürütülen her türlü ayrımcılığın ortadan kaldırılması sadece onların haysiyetini, topluma katılma ve iradi özgürlüklerinin tam anlamıyla saygı gösterilmesi ve korunması yoluyla başarılabilir.

Yaşlı kadınlar ve ayrımcılık: Özel ilgi isteyen alanlar

11) Yaşlılık konusunda gerek erkekler gerekse kadınlar ayrımcılığa maruz kalmaktadırlar, ancak yaşlı kadınlar yaşlılığı farklı bir biçimde yaşarlar. Ömürleri boyunca maruz kaldıkları cinsiyet eşitsizlikliğinin getirdiği olumsuz etkiler yaşlılıklarında daha da artar; çoğunlukla bunların temelinde kök salmış kültürel ve toplumsal normlar bulunmaktadır. Yaşlı kadınların maruz kaldığı ayrımcılığın özünde genellikle kaynak dağılımındaki adaletsizlik, kötü muamele, ihmal ve temel kamu hizmetlerine erişimdeki kısıtlamalar yatmaktadır.

12) Yaşlı kadınların maruz kaldığı ayrımcılığın somut biçimleri çeşitli sosyo-ekonomik koşullara ve sosyo-ekonomik çevrelere göre farklılıklar gösterir. Fırsat eşitliği, eğitim, iş, sağlık, aile ve özel yaşamla ilgili seçenekler ya geliştirilmiş ya da sınırlandırılmıştır. Telekomünikasyon becerilerinin eksikliği, internet erişimlerinin olmaması ya da barınma ve sosyal hizmetlerdeki aksamalar pek çok ülkede yaşlı kadınlar için temel sorunları oluşturur. Kırsal kesimde ya da kentteki gecekondularda yaşayan yaşlı kadınların karşılaştıkları zorluklar ise daha çok geçim sıkıntısı, gelir azlığı, sigortalarının olmayışı, sağlık ve bilişim hizmetlerinden mahrum kalmaları, hak ve özgürlüklerini kullanamamalarıdır.

13) Yaşlı kadınların maruz kaldıkları ayrımcılık genellikle çok boyutludur. Yaş ayrımcılığı öteki ayrımcılık biçimlerini de beraberinde getirir. Bunlar: Cinsiyet, etnik köken, özürlü olma durumu, farklı yoksulluk düzeyleri, cinsel tercih, cinsel kimlik, göçmen olma durumu, medeni ve ailevi durum, okuma yazma düzeyi ve diğer etmenlerdir. Etnik azınlıklara mensup yaşlı kadınlar ya da yerinden yurdundan edilmiş vatandaşlıktan çıkarılmış yaşlı kadınlar ayrımcılığı çok daha yoğun bir ölçekte hissetmektedirler.

14) Üretkenlik ve analık işlevlerini artık yerine getiremedikleri için pek çok yaşlı kadın ihmal edilmekte, aileleri için birer fazlalık olarak görülmektedirler. Ayrıca dul kalma ve boşanma da ayrımcılığı körükler. Bunların dışında diyabet, kanser, özellikle yaşlı kadınlarda sıklıkla görülen kanser türleri, yüksek tansiyon, kalp hastalıkları, katarakt, kemik erimesi (osteoporoz) ve Alzheimer gibi yaşlılıkla gelen hastalıklar karşısında sağlık hizmetlerinden faydalanamamaları ya da kısıtlı bir şekilde faydalanmaları yaşlı kadınların insan haklarından bütünüyle yararlanmasını engelleyen faktörlerdir.

15) Kadınların tam anlamıyla gelişmesi ve büyümesi yaşam döngüsü yaklaşımı, yani kadının yaşamının farklı aşamalarını -çocukluk, yetişkinlik, olgunluk ve yaşlılık çağlarını- tanımadan ve sorunlarına karşılık vermeden yürümez, yaşlı kadınların haklarını tam anlamıyla bilincine vararak uygulamaya sokması beklenemez. Sözleşmede yer alan haklar bir kadının yaşamının her aşamasına sokulabilir fakat birçok ülkede yaşla ilgili ayrımcılık bireysel, kurumsal ve siyasi düzeylerde hala hoş görülmektedir. Sadece birkaç ülkenin yaşla ilgili ayrımcılığı yasaklayan yasama yetkileri var.

16) Cinsiyete dayalı streotip geliştirme, geleneksel ve göreneksel uygulamalar yaşlı kadınların yaşamlarının her alanında, özellikle özürlü yaşlı kadınların aile içi ilişkilerinde, toplum içindeki rollerinde, medyada çizdikleri tiplemelerde, işverenlerin tavır ve tutumlarında, sağlık sektörü çalışanları ve hizmet sektöründeki diğer kişilerin ilişkilerinde zarar verici etkileri olabilir; şiddete, psikolojik, sözel ya da parasal yönden suistimale maruz kalabilirler.

17) Yaşlı kadınlar çoğu kez siyasi alana ve karar verme mekanizmalarına katılımlarında fırsat eşitsizliğinden dolayı ayrımcılığa uğratılmaktadır. Kimlik bilgilerinin, ulaşım olanaklarının olmaması sebebiyle oy vermeleri sekteye uğrayabilir. Bazı ülkelerde haklarını kazanma yolunda mücadele veren dernekler ya da diğer sivil toplum oluşumları kuramıyorlar ya da katılımları engelleniyor. Ayrıca zorunlu emeklilik yaşı kadınlar ve erkekler için farklı olabiliyor; bu yüzden kadınlar erken emekli edilebiliyorlar; bu da yaşlı kadınlara karşı, uluslararası düzeyde hükümetlerini temsil etmeyi amaçlayanlar da dahil, ayrımcılığa yol açıyor.

18) Mülteci statüsündeki yaşlı kadınlar ya da yersiz yurtsuzlar, sığınma talebinde bulunanlar, kendi ülkelerinde yurtlarından edilmişler, göçmen işçiler çoğu kez ayrımcılık, kötüye kullanım ya da ihmale maruz kalabiliyor. Zorla yerlerinden yurtlarından edilen yaşlı kadınlarda travma sonrası stres sendromu görülebiliyor, bu da sağlık hizmeti sunan kurumlarca tedavi edilmiyor ya da hastalık olarak görülmüyor. Mülteci ya da kendi ülkelerinde yerlerinden edilmiş yaşlı kadınların iltica talebinde bulundukları ülkede yasal statüleri, yasal belgeleri olmaması durumunda kimi zaman sağlık hizmetlerinden faydalanmaları engelleniyorya da sağlık hizmetleri veren tesislerden uzakta bir yere yerleştiriliyorlar, ya da sözkonusu hizmetlerden dil engeli ya da kültür farklılıkları yüzünden istifade edemiyorlar.

19) İşverenler meslek eğitimi alanında çoğunlukla yaşlı kadınları kâr getirmeyen bir yatırım olarak görüyorlar. Ayrıca yaşlı kadınlar çağdaş bilgi teknolojileri alanında eşit eğitim fırsatlarına sahip değiller; bunlara ulaşacak kaynakları da yok. Yoksul yaşlı kadınların birçoğu, özellikle özürlüler ve kırsal alanlarda yaşayan yaşlı kadınların eğitim öğretim hakları engelleniyor. Resmi ya da gayrıresmi bir eğitimden geçmiyorlar ya da yetersiz bir eğitim alıyorlar. Okuma yazma ve hesap bilmeme yaşlı kadınların kamusal ve siyasi yaşama tam anlamıyla katılımını ciddi ölçüde kısıtlamakta, ekonomik yaşamda pek çok hizmet, vasıf ve tatil olanaklarından mahrum bırakmaktadır.

20) Resmi iş sektöründe çalışan kadınların sayısı daha azdır. Ayrıca kadınlar aynı işi yaptıkları ya da eşit emek değeri ürettikleri halde erkeklere nazaran daha düşük ücretler almaktadırlar. Çalışma yaşamları boyunca karşılaştıkları cinsiyete dayalı ayrımcılığın etkisi yaşlılıkla birlikte çoğalarak sürmekte, bu yüzden yaşlı kadınlar, yaşlı erkeklere nazaran son derece düşük gelirlerle yaşamaktadırlar. Yaşlı kadınlara emekli maaşı bağlanmıyor veya en düşük baremden bağlanıyor. İktisadi, Toplumsal ve Kültürel Haklar Kurulu 19. Genel Tavsiye kararı ile ilgili mutabakat şöyledir: İşveren tarafından yatırılan emekli maaşları taraf devletlerce mecburi kılınacaktır, zira herkesin emeklilik fonundan (paragraf 4 b) faydalanması ihtimal dahilinde değildir, ayrıca yaşlı kadınları, özellikle özürlüleri kapsayan sosyal güvenlik olanakları Özürlü Kişilerin Hakları Kurulunda (Madde 28 (2) (b)) ele alınmıştır. Yaşlılık sebebiyle emekliliğe hak kazansalar bile sözkonusu miktar kazandıkları maaşla yakından ilintilidir; bu da erkeklere oranla daha düşük emekli maaşı almaları anlamına geliyor. Ayrıca özellikle yaşlı kadınlar, erkeklere oranla zorunlu emeklilik yaşından etkilenmekte, bu da cinsiyet ve yaşla ilgili ayrımcılığın temelini oluşturmaktadır. Kadınlar için emeklilik yaşı isteğe bağlı olmalıdır, böylece kendi tercihleriyle erkeklerle aynı şartlar altında yüksek emeklilik primlerine ulaşılarak yaşlı kadınların çalışmaya devam etme hakkı korunmuş olacaktır. Yaşlı kadınların birçoğu tek başına çatıları altındaki genç çocukların, eş ve yakınlarının ya da yaşlı ailelerinin bakımını üstlenmiş durumdadır. Karşılık gözetmeden yapılan bu bakım işinin parasal ve duygusal yönü gözardı edilmektedir.

21) Yaşlı kadınların kendi kaderlerini tayin etme hakkı ve sağlık hizmetleriyle ilgili muvafakata her zaman itibar edilmemektedir. Uzun vadeli bakımı da içine alacak şekilde yaşlı kadınların sosyal hizmetleri, kamu harcamalarında kesintiye gidildiği zaman büyük oranda kısıtlanmaktadır. Menopoz sonrası, doğurganlığın yitimiyle beraber gelen fiziksel ve zihinsel sağlık koşulları ve hastalıkları araştırmada, akademik çalışmalarda, kamu politikaları ve hizmet sektöründe ihmal edilmekte, hakları gözönüne alınmamaktadır. Yaşlı kadınların anlayacağı, ulaşabileceği cinsel sağlık, HIV ve AIDS konularında bilgilendirme gerektiği gibi yapılmamaktadır. Yaşlı kadınların büyük çoğunluğu yaşamları boyunca bu tür uygulamalar sunmayan bir sektörde prim yatırmadan çalışmak zorunda kaldıkları için ya özel sağlık sigortasından mahrum edilmiş ya da taraf devletlerin sunduğu hizmetlerden faydalanamamaktadırlar.

24) Pek çok ülkede yaşlı kadınların büyük bir kısmı yaş ve yoksulluk düzeylerinden dolayı sosyal hizmetlere ulaşmalarının daha da güçleştiği kırsal kesimde yaşıyor. Bu kadınların büyük çoğunluğu göçmen işçi evlatlarından havaleyle gelen düzensiz, yetersiz miktarlarla geçinmekte, veyahut hiç para yardımı almadan yaşamaktadırlar. Su, yemek ve barınma haklarının verilmemesi kırsal kesimde yaşayan yaşlı kadınların gündelik yaşamının bir parçası haline gelmiştir. Söz gelimi, iş, sosyal güvenlik ve kaynaklara ulaşılabilirlik konularındaki ayırımcılık yüzünden yaşlı kadınların yeterli besin ve gıdayı almaya gücü yetmiyor. Gelirlerine uygun, hesaplı ulaşım/taşımacılık uygulaması olmadan yaşlı kadınlar sosyal hizmet veren yerlere gidemez, toplumsal ve kültürel faaliyetlere katılmaları engellenmiş olur. Düşük gelirlerle geçinmesi, gereksinimlerini karşılayabilecek ücreti makul, ulaşımı kolay bir toplu taşıma hizmeti sunacak kamu politikalarının geliştirilememesi yüzünden yaşlı kadınlar ulaşım/taşıma hizmetlerine erişemektedir.

25) İklim değişikliğinin kadınlar, özellikle yaşlı kadınlar üzerindeki etkisi farklı olur. Yaşlı kadınlar fiziksel ve biyolojik farklılıklara karşı korumasızdır; kazaya, sosyal normlara, doğal felaketlere, felaketler karşısında kendilerine biçilmiş rollere, hiyerarşiyle belirlenen eşitlikten uzak yardım ve kaynak dağıtımına verdikleri ilk tepki onların yararına olmamaktadır. Kaynaklara ve karar verme mekanizmalarına ulaşımları kısıtlandığı için iklim değişikliğine karşı duyarlılıkları artmaktadır.

26) Kanun hükmündeki yasalara göre eşinin ölümü karşısında kadının miras hakkı ve eşinden kalan mülkleri idare hakkı yoktur. Bazı yasal düzenlemeler bunu başka ekonomik güvencelerle,söz gelimi, ölmüş eşin statüsü üzerinden yapılan destek ödemeleriyle karşılamaya çalışmaktadır. Ne var ki gerçekte bu yükümlülükler çoğu zaman uygulanmamakta, dul eşler yoksulluk içinde yaşamaktadırlar. Bu yasaların bir kısmı özellikle yaşlı dul eşlere karşı ayrımcılık gözetmektedir. Yaşlı dul kadınlar bilhassa bu "mülkiyetlerinin gasp edilmesi" hususunda korunmasız durumdadır.

27) Yaşlı kadınlar özellikle istismar ve suistimale açıktır. Kanuni hakları avukatlar ya da aile fertleri tarafından kendi rızaları olmadan askıya alındığında ekonomik suistimal kaçınılmaz hale gelir.

28) Kurul'un 21 numaralı Genel Tavsiyesinde belirtildiği gibi, "çok eşli evlilik kadının erkeklerle eşit haklara sahip olma durumuyla çelişmektedir. Kadın ve bakmakla yükümlü olduğu kişiler için son derece ciddi duygusal ve parasal sonuçlar doğurabilir, bu tür evlilikler özendirilmemeli, hatta yasaklanmalıdır." Buna rağmen, birçok taraf devlette çok eşli evlilikler devam etmektedir. Mevcut çok eşli evlilikler içinde yaşayan birçok kadın bulunmaktadır. Yaşlı eşler, parasal durumları sarsıldığı, doğurganlıklarını yitirdikleri anda, çok eşli evlilikler içinde sıklıkla ihmal edilmektedir.

Tavsiyeler

Genel Değerlendirme

29) Yaşlı kadınlar toplum içinde önemli bir özkaynak olarak kabul edilmelidir. Ayrımcılığı ortadan kaldırmak için taraf devletler yasama dahil gerekli tüm önlemleri almak zorundadır. Taraf devletlerin ayrıca geçici özel tedbirlerle ilgili 4. Madde (1) ve 23 ila 25 numaralı genel tavsiyeleri de kapsayacak şekilde cinsiyet konusundaki hassasiyetleri gözönüne alan, yaşla ilintili politika ve tedbirleri yürürlüğe koyması gerekmektedir. Böylece yaşlı kadınların siyasi, toplumsal, iktisadi, kültürel, medeni alanlarda ve toplumun diğer tüm alanlarında tam ve etkili olarak katılımı gerçekleşmiş olacaktır.

30) Taraf devletlerin kadının bir ömür boyunca gelişimi ve ilerlemesini, barışta ve ihtilaf zamanlarında, gerek doğa gerek insan kaynaklı felaketler karşısında garanti altına almakla yükümlüdür. Bu yüzden taraf devletlerin yaşlı kadınların tam olarak gelişmesi ve ilerlemesi, ayrımcılığa maruz kalmaması için her türlü yasal koşulu, politikaları ve müdaheleleri üretmek zorundadır.

31) Kadınlara karşı yürütülen ayrımcılığın çok boyutlu durumu, taraf devletlerin yükümlülüğü altında olmalı, yaşam döngüsündeki kanun ve uygulaması açısından cinsiyet eşitliği ilkesini garanti altına almak zorundadır. Bu açıdan bakıldığında taraf devletlerin mevcut kanunları, düzenlemeleri ve hukuk maddelerini değiştirmesi ya da feshetmesi gerekmektedir.

32) Yasal reform ve politika formülasyonunu desteklemek amacıyla taraf devletler yaş ve cinsiyet konusunda dağınık durumda kalmış verileri toplamak, çözümlemek ve yaymakla yükümlüdür; böylelikle yaşlı kadınların durumları üzerine bilgi toplanmış olacaktır. Buna kırsal kesimde, ihtilaflı bölgelerde yaşayan, ayrıca azınlık gruplara mensup yaşlı kadınlar ve özürlü yaşlı kadınlar da dahildir. Bu tür bir veri toplamının, diğer meselelerin yanısıra özellikle yoğunlaşacağı konular şunlardır: Yoksulluk, okuma yazma bilmeme, şiddet, ödenmeyen emek ve ücret, ayrıca HIV/AIDS'den etkilenen ya da onlarla yaşayanların bakımı, göç, sağlık hizmetleri, barınma, toplumsal ve iktisadi faydalar ve iş bulma.

33) Taraf devletler yaşlı kadınları hakları konusunda bilgilendirmek, yasal hizmetlere erişme yollarını göstermekle yükümlüdür. Yaşlı kadınların hakları hususunda polisi de yargı ve yasama kurumlarını da, hukuki yardım ve hukuk destek elemanı hizmetleri konusunda eğitmelidir. Yaşlı kadınları ilgilendiren yaş ve cinsiyet meselerinde de kamu yetkililerine ve kurumlarına duyarlılık aşılayarak eğitmek zorundadır. Bilgilendirme, yasal hizmetler, etkili çare arayışı ve çözümler özürlü yaşlı kadınlara eşit bir şekilde sunulmalı ve onların ulaşabileceği bir rahatlığa getirilmelidir.

34) Taraf devletler yaşlı kadınların haklarını koruma adına tazminat ve anlaşma ihlalleri konularını takip etmek zorundadır. Buna mülkiyet yönetimi hakları da dahildir. Yaşlı kadınların ayrımcılık ve keyfiyet bağlamında yasal haklarından mahrum kalmamasını da garanti altına almakla yükümlüdür.

35) Taraf devletler iklim değişikliği ve felaket riskini azaltma konusundaki tedbirleri alırken cinsiyet konusundaki hassasiyetleri ve yaşlı kadınların gereksinimlerini ve zayıf noktalarını da gözönünde bulundurmalıdır. Taraf devletler ayrıca iklim değişikliğiyle baş gösteren uyum sağlama ve etkilerini hafifletme konularında karar aşamasında yaşlı kadınların katılımını da garanti altına almakla yükümlüdür.

Stereotipler

36) Taraf devletler olumsuz stereotiplemeyi ortadan kaldırmakla yükümlüdür, ayrıca yaşlı kadınlara zarar verebilecek toplumsal ve kültürel davranış şemalarını değiştirmek ve böylece yaşlı kadınların maruz kaldığı fiziksel, cinsel, psikolojik, sözel ve ekonomik suistimali azaltmak zorundadır. Buna özürlü yaşlı kadınlar, olumsuz stereotipleme ve olumsuz kültürel pratiklerde rastlanan olaylar da dahildir.

Şiddet

37) Taraf devletler yaşlı kadınlara uygulanan şiddeti yasaklamalıdır. Buna özürlüler, eviçi şiddet, cinsel şiddet ve kurumsal ortamlardaki şiddet de dahildir. Taraf devletler yaşlı kadınlara karşı uygulanan şiddet hareketlerini araştırmak, yargı önüne çıkarmak ve cezalandırmakla yükümlüdür. Buna gelenek ve inanç kökenli olaylardan doğan suistimaller de dahildir.

38) Silahlı çatışmanın yaşandığı zamanlarda, yaşlı kadınların yaşamları üzerindeki hasar ve etkilerine taraf devletler tarafından özel ilgi gösterilmeli, çatışma sonrası barış ve toparlanma zamanlarında yaşlı kadınların katkıları unutulmamalıdır. Silahlı çatışma esnasında cinsel şiddet, zorunlu yer değiştirme ve mülteci şartları konuları ele alınırken, taraf devletler yaşlı kadınların durumuna da gereğince eğilmek zorundadır. Ayrıca taraf devletler Birleşmiş Milletler'in kadın, barış ve güvenlik konularındaki ilgili kararlarını, özellikle Güvenlik Konseyinin 1325 (2000), 1820 (2008) ve 1889 (2009) sayılı kararlarını gözönüne almak zorundadır.

Kamusal yaşama katılım

39) Taraf devletler yaşlı kadınların kamusal ve siyasi yaşama katılım fırsatlarını, kamusal alanda mevki sahibi olma, oy verme ve seçimlerde aday gösterilmeleri için gerekli belgeleri sağlamakla yükümlüdür.

Eğitim

40) Taraf devletler her yaştan kadının eğitim alanında fırsat eşitliğine sahip olmasını, yaşlı kadınların yetişkinlerin eğitiminden ve ömürboyu eğitim fırsatlarından faydalanmasını, kendileri ve aileleri için gerekli eğitimsel bilgilendirmelerden yararlanmasını garanti altına almakla yükümlüdür.

Çalışma ve emeklilik olanakları

41) Taraf Devletler ücretli işlerde yaş ve cinsiyet ayrımına maruz kalmadan yaşlı kadınların katılımını artırmakla yükümlüdür. Taraf Devletler ayrıca yaşlı kadınların iş yaşamında karşılaşacakları sorunlara özel bir dikkat gösterilmesini, erken emeklilik ya da benzer çözümlere itilmemelerini garanti etmek zorundadır. Bunun dışında yaşlı kadınların maruz kalabileceği cinsiyetten kaynaklanan ücret düşüklüklerini de takibe alması gerekir.

42) Taraf Devletler emeklilik çağında kamu ve özel sektörde kadınlara karşı ayrımcılık yapılmadığını garanti altına almak zorundadır. Sonuç olarak, taraf devletler kadınlara karşı emeklilik politikaları alanında, erken emekliliği seçmeleri halinde bile, ayrımcılık uygulanmadığını teslim etmelidir. Çalışan tüm yaşlı kadınların yeterli emekli maaşına kavuşmalarını temin etmelidir. Ayrıca taraf devletler, bu tür emekliliği garanti altına almak için gerekli her türlü tedbiri, gerekli gördüğü yerde geçici özel tedbirleri de sağlamakla yükümlüdür.

43) Taraf Devletler, çocuk bakımı üstlenmiş kadınlar da dahil tüm yaşlı kadınların çocuk yardım parası gibi sosyal ve ekonomik kazançlardan, yaşlı anne baba ya da hısımlarına bakmakla yükümlü olduğu durumlarda gerekli her türlü desteğe ulaşmakla yükümlüdür.

44) Taraf Devletler, emeklilik maaşı bağlanmamış ya da sigorta primlerinin yetersiz olduğu durumlardaki tüm kadınlara erkeklerle eşit haklar vererek dışardan emeklilik maaşı bağlatmakla yükümlüdür. Taraf devletlerce çıkarılan ödenekler yaşlı kadınlara, özellikle kırsal, kentlerden uzak bölgelerde yaşayanlara ulaştırılmalıdır.

Sağlık

45) Taraf devletler kadın ve sağlıkla ilgili 24 sayılı Genel Tavsiye uyarınca yaşlı kadınların sağlık gereksinimlerini kollamak amacıyla tam teşekküllü bir sağlık hizmeti politikası benimsemekle yükümlüdür. Böylelikle tüm yaşlı kadınların bütçelerine uygun ve rahatlıkla elde edebilecekleri bir sağlık hizmeti sunmaları sağlanmalıdır. Uygun görülen hususlarda kullanıcı ücretleri ortadan kaldırılacaktır. Ayrıca ihtiyarlıkla ilgili hastalıklara bakan sağlık sektörü çalışanlarının eğitimi, yaşla ilintili kronik ve bulaşıcı olmayan hastalıkların tedavisinde ilaç temini, uzun vadeli sağlık hizmeti ve sosyal güvenlik, tek başına yaşayanların ya da palyatif (ölmekte olan) hastaların bakımı da güvence altına alınacaktır. Buna dahil olan diğer hususlar şunlardır: sağlık sorunlarını daha ilk safhalarda değiştirmek için davranış ve yaşam tarzlarındaki değişimlere müdahele edilmesi. Örneğin, sağlıklı besinlere dayalı pratikler, hareketli bir yaşam, sağlık hizmetlerine bütçeye uygun şekilde ulaşma, hastalıkların, özellikle yaşlı kadınlarda yaygın görülen hastalıkların tanı ve tedavisi. Sağlık politikaları özürlüler de dahil tüm yaşlı kadınlara sağlık hizmeti götürülmesi konusunda ücretsiz ve ilgili şahsın bilgi ve rızası dahilinde olmasına özen gösterecektir.

46) Taraf Devletler yaşlı kadınların fiziksel, zihinsel, duygusal ve sağlıkla ilgili gereksinimlerine göre düzenlenmiş özel programlar seçmekle yükümlüdür. Azınlıklara mensup kadınlar, özürlü kadınlar, gençlerin evden gitmesiyle hane içindeki öteki gençlere ve torunlara bakan kadınlar, HIV/AIDS'li aile üyelerine bakan kadınlar özel ilgi alanı içinde ele alınmalıdır.

Ekonomik kalkınma

47) Taraf devletler iktisadi ve toplumsal yaşam alanlarında yaşlı kadınlara karşı uygulanan her türlü ayrımcılığı ortadan kaldırmakla yükümlüdür. Tarım kredisi ve borçlarından faydalanabilmeleri, yaşlı kadın çiftçilerin ve küçük arazi sahiplerinin kullanabileceği teknolojilere erişmeleri için yaş ve cinsiyetle ilgili önlerindeki her türlü engeli kaldırmak zorundadır. Ayrıca taraf devletler özel destek düzenlemeleri ve teminat istemeyen mikrokrediler temin etmeli, yaşlı kadınlar için mikro-yatırımcılığı da teşvik etmelidir. Yaşlı kadınlar için dinlence/eğlence tesisleri yaratılmalı ve ev yaşamına mahkum edilmiş yaşlı kadınlara yardım ve destek hizmetleri götürmelidir. Taraf devletler eli ayağı tutan yaşlı kadınlara, kırsal alanlarda yaşayanlar da dahil olmak kaydıyla, ekonomik ve toplumsal yaşama, bulundukları topluluk içindeki faaliyetlere katılmaları için bütçelerine uygun gerekli ulaşım ve taşımacılığı sağlamakla da yükümlüdür.

Sosyal Yararlar

48) Taraf devletler yaşlı kadınların özel gereksinimlerine hitap eden uygun ev ve konutlara sahip olabilmelerini garanti altına almak zorundadır. Yaşlıların hareket kabiliyetlerini engelleyen, onları tek bir mekan içinde yaşamaya iten mimari ve sair her türlü engel kaldırılmalıdır. Taraf devletler yaşlı kadınların evlerinde kalmalarını ve olabildiğince bağımsız bir şekilde yaşamalarını sağlayacak sosyal hizmetleri sağlamak zorundadır. Taraf devletler yaşlı kadınların ev, barınma, mülkiyet ve arazi haklarını kayıran her türlü yasa ve uygulamayı çıkarmakla yükümlüdür. Taraf devletler ayrıca zorla evden çıkarma ve evsiz kalma durumuna karşı yaşlı kadınları korumak zorundadır.

Kırsal kesimde yaşayan yaşlı kadınlar ve diğerleri

49) Taraf devletler kırsal ve kentsel kalkınma planı aşamalarında yaşlı kadınların temsil ve katılımını garanti altına almak zorundadır. Taraf devletler yaşlı kadınlara bütçelerine uygun su, elektrik ve öteki hizmetleri getirmekle yükümlüdür. İçilebilir su kaynaklarına erişim artırılmalı, gerekli şekilde su arıtımı sağlanarak ilgili teknolojilerle desteklenmeli ve yaşlı kadınların gücünü aşan bir durum yaratılmamalıdır.

Evlilik ve aile yaşamı

51) Taraf devletler evlilik ve evliliğin feshi durumlarında yaşlı kadınlara ayrımcılık uygulayan, mülkiyet ve miras konuları da dahil olmak üzere, her türlü yasa taslağını fesh etmekle yükümlüdür.

52) Taraf devletler mülkiyet ve miras konularında, ayrıca topraklarını mülklerini ellerinden almaya yönelik yaşlı dul kadınlara karşı uygulanan her türlü yasa tasarısını fesh etmekle yükümlüdür. Sözleşme kuralları uyarınca vasiyetsiz miras dağılımıyla ilgili yasaları yürürlüğe sokmak zorundadır. Ayrıca yaşlı kadınların kendi rızaları olmadan evlenme uygulamasını sona erdirecek ve zorunlu evlilikten doğan miras hakkının ölen eşinin kardeşi ya da bir başkasına geçmesini engelleyecek yollar ve tedbirler almakla yükümlüdür.

53) Taraf devletler, 21 numaralı Genel Tavsiye uyarınca, çok eşli evliliği caydırmak ve men etmekle yükümlüdür. Çok eşli bir kocanın vefatı durumunda mülklerinin eşleri ve çocukları arasında eşitlik temeline dayalı bir şekilde paylaştırılmasını da sağlamak zorundadır.