NAKLİYAT POLİÇELERİNİN DEVREDİLEBİLME(ASSIGNMENT) ÖZELLİĞİ

--------------------------------------------------------------------------------



Nakliyat poliçelerinin uluslararası ticaret ve hukuk (özellikle deniz ticaret hukuku) ile ilişkisi, diğer sigorta branşlarından daha fazladır. Bu ilişki, poliçelerin uluslararası ticaret ve taşıma işlemlerinde sıklıkla kullanılan ve talep edilen bir belge olmasından ve herhangi bir hasar durumunda devreye giren uluslararası hukuk kurallarının ve kuruluşların çokluğundan kaynaklanmaktadır. Nakliyat sigortacılığının bu sınır tanımaz ve uluslararası olma özelliği, poliçelerde ve şartlarda standart ve tüm ülkeler tarafından kabul edilen “wording”ler ve terimler kullanılmasını zorunlu kılmıştır. Ayrıca, özellikle hasar ve anlaşmazlık hallerinde başvurulacak olan deniz ticaret hukuku da bu özellikleri fazlasıyla taşımaktadır.

Bugün, nakliyat sigortacılığında hemen hemen tüm dünyada İngiliz klozları kullanılmaktadır. Bu konudaki bilgi birikimi, finansal gücü ve tecrübesi ile İngiltere’nin nakliyat sigortacılığı konusunda etkisi tartışılmaz. Bu nedenle, nakliyat poliçelerinin devredilebilir olma özelliğini, Türk Ticaret Kanunu’ndaki ilgili maddeler yanında, İngiliz Deniz Sigortacılığının en önemli hukuksal dayanağı ve temeli olan “Marine Insurance Act–MIA/1906” açısından da değerlendirmek gerekir.

Taşınan ya da depoda bekleyen bir malın, taşıma ya da bekleme sırasında satılması ve el değiştirmesi dünya ticaretinde çok sık rastlanan bir durumdur. Nakliyat taşıma poliçelerinin uluslararası ticarette, gümrüklerde ve kredi ilişkilerinde sıklıkla talep edilen ve kullanılan bir belge olması, sigortalı malın ve dolayısıyla sigortalı menfaatin el değiştirmesi sonucu, teminat kesintiye uğramadan sigortadan faydalanın da değişmesini ve bunun mümkün olan en kolay ve pratik yolla yapılmasını zorunlu kılmıştır. Bu nedenle, nakliyat poliçelerinde hasarın ödeneceği kişi ya da kişilerin, poliçenin düzenlendiği anda menfaat ilişkisi olması gerekmez. Bu durum “MIA– 1906, 6.(1).” maddede aşağıdaki şekilde ifade edilmiştir.

“When interest must attach

6.(1) The assured must be interested in the subject–matter insured at the time of the loss though he need not be interested when the insurance is effected...”

Bu nedenle, “MIA”, bir nakliyat poliçesinin aksi belirtilmediği sürece, bir ek ile veya uygun başka bir yolla devredilebileceğini belirtir. Bu devir, eğer varsa hasardan önce olabildiği gibi, hasardan sonra da olabilir.

Ülkemizdeki uygulama da doğal olarak yukarıdakiler ile aynıdır. Dünyanın pek çok ülkesinde olduğu gibi, ülkemizde de nakliyat sigortalarında “İngiliz Enstitü Klozları” kullanılmakta ve Özel Şartların, Genel Şartlara üstün olmasından (Sigortalının aleyhine olmamak kaydıyla) hareketle, bu klozların gereği yerine getirilmektedir. Esasen, sigorta poliçelerinin devredilebilmesi konusuna, “Türk Ticaret Kanunu–T.T.K.”nın sigortacılıkla ilgili 5.Kitap, 1.Fasıl (Umumi hükümler) madde 1303’de açıklık getirilmiştir.

Yukarıda açıklandığı gibi, nakliyat poliçelerinin devredilebilir (assignable) olduğu ve menfaat ilişkisinin poliçe başlangıcında aranmayıp, sadece hasar anında bu ilişkinin mevcut olup olmadığına bakıldığı bir gerçektir. Bu nedenle, bu tür poliçeler ile hasar ödenirken öncelikle menfaat alakalısının kim olduğu araştırılmakta ve poliçeden hasar talep edenin (poliçe üzerinde sigortalı olarak gözüküp gözükmediğine bakılmaksızın), hasar anındaki menfaat ilişkisini ispatı istenmektedir. Menfaat alakalısının, poliçede ismi yazılı olanın dışında biri olması halinde ise mutlaka, adına poliçe yapılanın yazılı onayı alınmaktadır. Yani bir anlamda, poliçenin devri yapılmaktadır. Burada yapılan işlem poliçeden doğan menfaatin devri işlemidir. Bu işlem ülkemizdeki uygulamada çoğunlukla “ciro” diye adlandırılmaktadır. Bunun nedeni, devir ile cironun sonuçları açısından farkın çok belirgin olmamasıdır. Olaya hukuk açısından bakıldığında, “ciro” işleminin daha çok bono, poliçe gibi değerli kağıtlar için yapıldığı, nakliyat poliçelerindeki işleme “devir” demenin daha uygun olacağı düşünülmektedir. Esasen İngiliz uygulamasında ve “MIA– 1906” da da bu işlem, “assignment” olarak tanımlanmaktadır. Bu ifadenin Türkçe karşılığına “devir” sözcüğü daha uygundur.