----- EskiHUMK’. 28 den farklı olarak HMK’da, hakimin davaya bakmaktan yasaklı olmasınailişkin hısımlık açısından kan ve kayın hısımlığı arasındaki fark ortadankaldırılmıştır. HUMK’da üçüncü dereceye kadar hısımları ile ikinci dereceyekadar kayın hısımlılıkları yasaklık nedeni olarak gösterilmekte iken yeniHMK ile her iki hısımlık yönünden üçüncüderece dahil olmak üzere yasaklık nedenigetirilmiştir.

---- HMK ile nişanlılık bir yasaklık nedeniolarak sayılmıştır. HUMK zamanında hakimi ret nedeni olarakdeğerlendirilmekteydi. Hakimin nişanlısı olarak yapılacak değerlendirme,tereddütlerin doğmasına neden olabilir. Nişanlanma evlenme vaadi ile kurulur, bu nedenle bir nişan töreni olmasına gerekolmadığı gibi, tarafların ana basına duyurmuş olması hatta yüzük takılmışolması bile gerekmez.(Umar, - HukukMuhakemeleri Kanunu Şerhi. Sh. 144)

----- Eski HUMK.m28/4’de yer alan ve hakimin davasırasında yönetiminde bulunduğu derneğe, belediyeye veya diğer bir tüzel kişiyeait davaya bakamayacağına ilişkin hüküm uygulaması olmaması nedeniylekaldırılmıştır.

----- Yargıcın üyesi olduğu ya da ortağı olduğu birtüzel kişiye ait dava, onun dolayısıyla ilgili olduğu bir dava saymak gerekiyor.Örneğin hakimin üyesi olduğu YARSAV’ın taraf olduğu bir davada hakimin davayabakmaktan yasaklı olduğu talep olmasa bile çekinmek zorunda olduğugörüşündeyim.

---- Hakimin çekinme kararına karşı kanun yolunagidilebilir. Yasaklılık nedeninin ortaya çıktığı tarihten itibaren hakiminhuzuru ile yapılan tüm işlemler üst mahkeme tarafından iptal olunabilir. Kanuniptal olunabilir dediği için, üst mahkeme, yasaklı hakimin davada yaptığıişlemleri, iptal etmeyebilir.Ancak hüküm ve kararlar ise mutlaka iptal olunur.Ve hakim, yargılama giderlerine mahkum edilebilir.

----Eski HUMK da yer alan yasaklı hakimin, iki tarafın açık ve yazılı olarakmuvafakatleri ile davaya bakabileceğine ilişkin hüküm yeni HMK’ya alınmamıştır.



HAKİMİN REDDİ

---- HMK.m.36’da önceliklegenel bir red sebebi konmuştur: Hakimin tarafsızlığından şüpheyi gerektiren önemli bir sebebin varlığı durumu; torba birnedendir.
Örneğin,yargıcın yargılama usulü kuralını yanılgıya düşmüş olması red sebebi oluşturduğuiddiasıyla hakim reddedilmektedir. Halbuki, Yargıtay öteden beri, “Temyizendermeyan edilmesi lazım gelen hususlar red sebebi değildir.” Demektedir.(UMAR-- Hukuk Muhakemeleri Kanunu Şerhi. Sh. 149)
Yine,açılmamış sayılması gereken dava hakkında karar almaması yahut bekletici sorunyapma kararı vermemesi , hakimin reddi nedeni sayılmaz. ( YILMAZ, - HukukMuhakemeleri Kanunu Şerhi. Sh. 413)
Kuru’yagöre, kanunda sayılanlardan daha uzak derecede hısım olması, hakimin taraflarınbirinin evinde kira vermeden oturması genel bir ret sebebidir. (KURU-HukukMuhakemeleri Usulü- Cilt 1- Sh. 95 vd)

----- Hakim iki taraftan birine öğüt vermiş veya yol göstermiş ise, hakimreddedilebilir.
Örneğinzamanaşımı definde bulunmayan davalıya böyle bir hakkın olunduğununhatırlatılması durumda hakim reddedilebilir.

----- Hakim,davada iki taraftan birine üçüncü kişiye kanunen gerekmediği halde görüşünüaçıklamış ise hakim reddedilebilir.
Danıştay,Bir Danıştay üyesinin bir günlük gazetede TV programı hakkında makale yazmışolmasının , TRT genel müdürünün atanmasına ilişkin kararnamenin iptalidavasında red sebebi olmayacağına karar vermiştir. . (KURU-Hukuk MuhakemeleriUsulü- Cilt 1- Sh.87)
Kısmihükme bağlamış yargıç, alacağın geri kalan bölümü için dava açıldığında hakimkanaatini açıkladığı diye reddi istenemez. (UMAR- - Hukuk Muhakemeleri KanunuŞerhi. Sh. 150)
Hakimverdiği bir kararın Yargıtay’dan bozulmasından sonra direnme kararınınverilmesi vesilesiyle hakimin reddi istenemez. Çünkü hakim bir davayı hükmebağlarken kanaatini belirtmek zorundadır. ( YILMAZ, - Hukuk Muhakemeleri KanunuŞerhi. Sh. 417)

---- Hakimin davada tanıkveya bilirkişi olarak dinlenmiş yahut hakim veya hakem sıfatıyla hareket etmişise;
“Reddedilenüyenin Yargıtay onama kararından önce yerel mahkeme aşamasında davaya hakimolarak bakmış olması sebep gösterilmiştir. Gerçekten bu hal, HUMK’nun 28maddesinde sayılan hakimin davaya bakmaktan memnuiyetini belirten sebeplerdendeğilse de aynı Kanunun 29. Maddesinin 3. Fıkrasında yazılı hakimin kendisiveya taraflarca red olunabileceği nedenlerdendir” (HGK- 6.9.1990,16/493-438)

----- Dava,Hakimin dördüncü derece yansoy hısımına aitse, hakim reddedilebilir.

----- Dava esnasında hakim iki taraftan biri iledavası veya aralarında husumet bulunması halinde, hakim reddedilebilir.
Yargıtay,dava sırasında hakimin şikayet edilmesini yahut hakime dava açılmasını başlı başına bir red sebebi olarak kabuletmemektedir. (20. HD, 17.9.2003, 4241/5639) Zira bu yol kötüye kullanılarakhakim reddedilmesi öünü kapatılmak istenmiştir.
“Vekildavanın taraflarından olmaması sebebiyle vekil ile hakim arasında geçen olaylardavanın tarafı olan müvekkil için ret sebebi teşkil etmez.” (4. HD, 3.12.1982,10824/11260)

-----Ret sebebinin varlığına rağmen hakim kendi çekilmez ya da taraflar da rettalebinde bulunmazlarsa, hakim davaya bakabilir. Hakimin yasaklılığın da hakimyaptığı tüm işlemler iptal edilirken hakimin reddi nedenlerin varlığı halinde,üst mahkeme tarafından hakimin yaptığı işlemlerin iptali söz konusu olmaz.

----- Hakimin reddi, süreye tabidir. Taraf, hakimiret sebebini dava açıldığı sırada biliyorsa, en geç ilk duruşmada yapmasıgerekir. Ejder Yılmaz’a göre, ilk duruşmada yeni bir işlem yapmadan önce reddiileri sürme zorunluluğu yoktur. Kanun koyucu, Önceden bilinen ret nedenlerin varlığı halinde, ilk duruşmada herhangibir zamanda söylenebilmesine olanak tanımıştır. . ( YILMAZ, - Hukuk Muhakemeleri Kanunu Şerhi. Sh. 422) Buna karşılıkhakimin reddi sebebi dava sırasında öğrenilmişse, veya ret sebebi yeni doğmuşsa ret talebininöğrenmeden sonraki ilk duruşmada ve yenibir işlem yapılmadan önce ilerisürülmesi zorunludur.

----- Hakimin reddi hüküm verilinceye kadaryapılabilir, hüküm verildikten sonra hakimin reddi istenemez. (1. HukukDairesi- 22.9.2008- 7414/9593) Ancak Ejder YILMAZ’a göre, ret sebebi sonduruşmadan sonra öğrenilmişse, ret hususununtemyiz dilekçesi ileri sürmesi mümkündür. ( YILMAZ, - Hukuk Muhakemeleri Kanunu Şerhi. Sh. 423)

----- Hakimin reddi, dilekçe ile talep edilir. Rettalebi sözlü olarak yapılmışsa, mahkemenin ret talebinde bulunana talebinidilekçe ile yapması için uygun bir süre vermelidir. (12. Hukuk Dairesi,26.11.1973, 10802/10451) hakimin kendi kendini reddi için dilekçe şartıaranmaması gerekir, düşüncesindeyim.

------Ret talebinin ayrı bir dilekçe ile yapılması şart değildir, örneğin bilirkişiraporuna itiraz dilekçesinde aynı zamanda hakimin reddi istenebilir. (3. HukukDairesi, 29.6.1971, 3116/2636)

------ Hakimin reddi usulü büyük ölçüde HUMKdüzenlemesi ile paralel bir düzenlemedir. Ancak HUMK’a göre hakimin reddigerektiren sebeplerin ispatında yazılı delil bulunmaması halinde merci dilersetanık dinleyerek karar verebilirdi, yazılı delil olmaması ret talebinin reddinigerektirmezdi. Yani, merci yazılı delil olup olmadığına bakar yazılı delilyoksa ya talebi reddeder ya da tanık dinlerdi. Oysa yeni düzenleme ile, redde ilişkin delil ve emarelerin gösterilmesigerekir, yazılı delile dayanıp dayanılmamasının önemi yoktur, hakimin reddiiçin emareler yeterli görülebilir. Böylece 6100’ün daha esnek bir sistemgetirdiğini söyleyebiliriz. ( Karslı- Medeni Muhakeme Hukuku Ders Kitabı- sh.175.)

----- Ejder Yılmaz, feri müdahil tek baına hakimi reddedemez derken Pekcanıtez feri müdahilde taraflardan birisi ile hakim arasındaki ret nedenine dayanarak hakimi reddedebilir demektedir. (Pekcanıtez-Aatlaya- Özekes, Medeni Usul Hukuku- Sh. 196, 13. Bası)

----- Avukatın hakimi reddedebilmesivekaletnamesinde bu konuda özel yetki bulunmasına bağlıdır.

----- Hakimin reddi dilekçesi, reddi istenen hakimin bulunduğumahkemeye verilir. Bu hüküm, hakimin ret dilekçesinin tarafın bulunduğu başkayerdeki mahkeme eliyle hakimin mensup olduğu mahkemeye göndermesine engeldeğildir. ( YILMAZ, - Hukuk MuhakemeleriKanunu Şerhi. Sh. 427)

----- Yapılmışbulunan ret talebi ve hakimin kendikendini reddi geri alınamaz. (HMK.m.38/4)

------ Hakimi redden taraf, dilekçesini karşıtarafa tebliğ ettirir, karşı taraf bir hafta içinde cevap verebilir. Bu süregeçtikten sonra yazı işleri müdürü tarafından ret dilekçesi, varsa karşıtarafın cevabı ve ekleri, dosya ile birlikte reddi istenen hakime verilir.Hakim bir hafta içinde dosyayı inceler ve ret sebeplerinin kanuna uygun olupolmadığı hakkında düşüncesini yazı ile bildirerek, dosyayı hemen merciinegönderilmek üzere yazı işleri müdürüne verir. (HMK.m.38/5)

---- Hakim davadan çekilirse, bu çekilmekendiliğinden sonuç doğurmaz, ret istemini incelemeye yetkili merciinin buçekilmenin hukuka uygun olup olmadığına karar vermesi gerekir. (HMK.m.39)

----- Asliye Hukuk Hakimi reddedilirse, retistemi, o yerde asliye hukuk hakimliğini yapan diğer hakim tarafından yapılır.O yerde asliye hukuk hakimliği görevini tek hakim yapıyorsa, o zaman asliyeceza hakim ret istemini inceler, o da yoksa, ret istemi en yakın yerdeki asliyehukuk hakimi tarafından incelenir.
Eğer,iş hakimi, icra hakimi, aile hakimi gibi özel mahkeme hakimi ret edilmişse,yukarıdaki açıklama kıyasen uygulanmalıdır.
SulhHukuk Hakimi reddedilirse, ret istemi o yerdeki diğer sulh hukuk hakimitarafından incelenir. O yerde sulh hukuk hakimliği görevi, tek hakim tarafındanyerine getiriliyorsa, ret istemi sırasıyla; sulh ceza hakimi, asliye hukukhakimi, asliye ceza hakimi bunların da bulunmaması durumunda en yakın yerdekisulh hukuk hakimi tarafından incelenir.(HMK.m.40)

---- Hakimiret talebi, süresinde yapılmamışsa, Ret sebebi ve bu sebebe ilişkin inandırıcıdelil veya emare gösterilmemişse; ret talebinin davayı açıkça uzatmak amacıylayapıldığı açıkça anlaşılıyorsa, toplu mahkemelerde reddedilen hakiminmüzakereye katılmasıyla; tek hakimli mahkemelerde ise, reddedilen hakiminkendisi tarafından geri çevrilir. (HMK.m.41)
Ancakreddedilen hakim geri çevirmeyerek yetkili merciiye göndermişse, gönderilenmerci de HMKm.41 deki hallerin varlığı nedeniyle ret talebini geri çevirebilir.
Bukararlara karşı ancak hükümle birlikte kanun yoluna gidilebilir.

----- Merci ret talebi hakkında talebi, serbestdelil sistemine göre değerlendirerek karar verir ve ret sebepleri hakkındayemin teklif olunamaz. Ret talebi tam olarak ispat edilemese bile hakimin budavayı görmemesinin daha uygun olduğu kanısına varırsa ret talebini kabuledebilir.
Rettalebinin yapılması anından itibaren merci tarafından karar verinceye kadarhakim davaya bakamaz. Ancak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde, (örneğin ihtiyatitedbir kararı) davaya bakabilir. Daha önce aynı konuda ret edilmesi halinde dedavaya bakabilir.

----- Ret talebi kötüniyetle yapılması vetalebin esas yönünden kabıl edilmemesi halinde ret talebinde bulunan beşyüz liradan beşbin liraya kadar disiplin para cezasına hükmedilir.

------- Esas hüküm bakımından istinaf yolu kapalıbulunan dava ve işlerde hakimin reddi talebiyle ilgili yetkili merci kararıkesindir. İstinaf yolu açıksa, hukuki menfaati olan taraf tefhim ya tebliğdenitibaren bir hafta içinde istinaf yoluna başvurabilir.
Yetkilimerci hakimin ret talebini uygun görerek kabul etmiş ve istinaf mahkemesi bukararı onamışsa; ya da ret talebinin reddine ilişkin karar istinaf mahkemesitarafından kaldırılmışsa, ret sebebinin doğduğu tarihten itibaren ret edilen hakimce yapılmış olan ve rettalebinde bulunan tarafça itiraz edilen esasa etkili işlemler dvaya daha sonrabakacak hakimce iptal olunur. Bu açıklamalar ret talebine ilişkin kararlarıntemyizinde de geçerlidir.

------ Davada görevli zabıt kâtibi hakkında 34 ve 36 ncı maddelerdedüzenlenen sebeplerden birisiyle ret talebinde bulunulabilir. Ret talebi, zabıtkâtibinin görev yaptığı mahkeme tarafından karara bağlanır. Zabıt kâtibi 34üncü maddedeki sebepleri bildirerek görevden çekinebilir. Bu hâlde gerekenkarar, görev yaptığı mahkeme tarafından verilir. Zabıt kâtibinin aynı iştehâkim ile birlikte reddi veya çekinmesinin istenmesi hâlinde, hâkim hakkındaret veya çekinmeyi inceleyecek olan merci, her ikisi hakkında karar verir.

HAKİMİN HUKUKİ SORUMLULUĞU

---- 6100 sayılı HMK ile hakimin hukuki sorumluluğubakımından getirilen en önemli yenilik, Devletin birinci derecedesorumluluğunun getirilmiş olmasıdır. Yeni düzenlemeye göre, hukuki sorumlulukdavasının davalısı hazinedir. Devlet, ödediği tazminatı ödediği tarihtenitibaren bir yıl içinde hakime rücu eder.

----- HMK ‘da yer hakimin hukuki sorumluluğu ileilgili hükümler sadece hukuk hakimleri için değil; ceza, askeri ceza, idariyargı hakimi, bölge adliye hakimi, bölge idare mahkemesi hakimi, Yargıtay,Danıştay, Askeri Yargıtay, AYİM, Anayasa Mahkemesi üye ve hakimlerini dekapsar.
EskiHukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu döneminde hakim ibaresinin Yargıtay üyelerininkapsayıp kapsamayacağı tartışmalıydı. Yargıtay, Yargıtay üyelerinikapsamayacağı görüşündeydi ve Yargıtay üyelerine dava açılabilmesi için AnayasaMahkemesince mahkumiyet kararı verilmesini aramaktaydı. Yeni HMK ile birliktetereddütler ortadan kalkmış HMK.m.46’ın gerekçesinde bu husus açıklığakavuşturulmuştur.

---- Hakimin hukuki sorumluluğu yargımlafaaliyetine ilişkindir, idari faaliyetten doğan sorumluluk haksız fiilhükümleri kapsamında değerlendirilmelidir. Ancak, Hakim Ve Savcılar Kanunun93/a hükmü uyarınca bu durumda dahi, Devlete karşı dava açılmalıdır, hakimekarşı dava açılamaz.

----- Hâkimlerin yargılama faaliyetinden dolayı aşağıdaki sebepleredayanılarak Devlet aleyhine tazminat davası açılabilir:

a) Kayırma veya taraf tutma yahut taraflardan birine olan kin veya düşmanlıksebebiyle hukuka aykırı bir hüküm veya karar verilmiş olması.

b) Sağlanan veya vaat edilen bir menfaat sebebiyle kanuna aykırı bir hüküm veyakarar verilmiş olması.

c) Farklı bir anlam yüklenemeyecek kadar açık ve kesin bir kanun hükmüne aykırıkarar veya hüküm verilmiş olması.

ç) Duruşma tutanağında mevcut olmayan bir sebebe dayanılarak hüküm verilmişolması.

d) Duruşma tutanakları ile hüküm veya kararların değiştirilmiş yahut tahrifedilmiş veya söylenmeyen bir sözün hüküm ya da karara etkili olacak şekildesöylenmiş gibi gösterilmiş ve buna dayanılarak hüküm verilmiş olması.

e) Hakkın yerine getirilmesinden kaçınılmış olması.




------ Hakimin bir davada bilirkişi incelemesiyoluna gidip gitmemesi onun takdir hakkına ilişkin bir husustur. Hakim butakdir hakkını yanlış kullansa bile bu hakimin kasdının bulunduğunu göstermezve bu durum kanunun açık hükmüne aykırılık nedenine dayalı bir hukuki sebebioluşturmaz. ( YILMAZ, - Hukuk MuhakemeleriKanunu Şerhi. Sh. 472)

----- EskiHUMK .m.574’de hakkın yerine getirilmesinden kaçınma halinde hakime ihtarnametebliğ edilmesi gerektiğine ilişkin hüküm Yeni HMK’ ya alınmamıştır.

------ Sorumluluk davası açılabilmesi için hakimekarşı bir ceza soruşturması yapılması yahut mahkumiyet şartı yoktur.

------ Hakimin 46/1-a dan dolayı sorumluluğundasadece verdiği hükümler için değil, tüm kararları için yani usule ilişkin nihaikararlar ile ara kararları da dahil olmak üzere kabul edilmiştir. (Pekcanıtez- Atalay- Özekes, Medeni UsulHukuku- Sh. 187, 13. Bası)

----- Devlet aleyhineaçılan tazminat davası, ilk derece ve bölge adliye mahkemesi hâkimlerinin fiilve kararlarından dolayı, Yargıtay ilgili hukuk dairesinde; Yargıtay Başkan veüyeleri ile kanunen onlarla aynı konumda olanların fiil ve kararlarından dolayıYargıtay Hukuk Genel Kurulunda açılır ve ilk derece mahkemesi sıfatıylagörülür. Yargıtay ilgili hukuk dairesinin tazminat davası sonucunda vermişolduğu kararlara ilişkin temyiz incelemesi Yargıtay Hukuk Genel Kurulunca; buKurulun ilk derece mahkemesi sıfatıyla tazminat davası sonucunda vermiş olduğukararlara ilişkin temyiz incelemesi ise Yargıtay Büyük Genel Kurulunca yapılır.(HMK.m.47)

Devletin sorumlu hâkime karşı açacağırücu davası, tazminat davasını karara bağlamış olan mahkemede görülür




------ Tazminat davası dilekçesinde hangi sorumluluk sebebinedayanıldığı ve delilleri açıkça belirtilir; varsa belgeler de eklenir.
Tazminatdava dilekçesinin eksik hazırlanması halinde bunun yaptırımı düzenlenmemiştir.Bu nedenle genel kural olan HMK.119/2 uygulanması gerektiği kanaatindeyim.
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu tarafından23.09.2011 tarih ve 2011/7 e ve 2011/7 K sayılı kararında; hakime karşıtazminat davasına bakan mahkemenin davadilekçesinin ekinde yer alan belgelerin güvenilirliğini denetlemek zorundaolduğunu; bu nedenle davacının iddiasıyla ilgili ve iddiasına dayanak olan belgelerin onaylanmasını ve bu belgelerin her sayfasına onaylanın adı, soyadı, ünvanı,onay tarihi ve mahkeme mührünün bulunması gerektiği belirtilmiştir. Bununyerine sadece fotokopilerinin dava dilekçesini usulden reddetmiştir. (KARSLI, Medeni Muhakeme Hukuku DersKitabı. Sh. 182. 2. Baskı)

------- EskiHUMK.576 da davanın reddi halinde, davacının para cezası ile davalı hakimlehine maddi ve manevi tazminatahükmedileceği düzenlenmekteydi. Yeni HMK, davacının yalnızca para cezası ilemahkum edilmesini düzenlemiştir.
Davanınusulden reddi halinde para cezasına hükmedilmez.

------- Vekilin hakimin sorumluluğu nedeniyletazminat davası açabilmesi için vekaletnamesinde bu konuda açık yetkisininbulunması gerekir.