Üyemizin Notu:
Bir elektronik aracı kullanıldığında sözleşme bir insan faktörü ve müdahalesi olmadan kurulabilmekte ve hatta ifa edilebilmektedir. Örneğin pek çok web sitesinde site ziyaretçileri siteyi oluşturan firma ile elektronik ortamda sözleşme yapabilirken sözleşmenin tüm şartları firmanın bilgisi dışında (ama elbette önceden onlar tarafından programlanmak suretiyle) bir Elektronik Aracı tarafından oluşturulmakta ve bilgisayar site ziyaretçisinin talepleri ve istekleri doğrultusunda satış bedeli, aylık faiz miktarı, teslim tarihi, vade sayısı gibi kriterleri kendisi belirlemekte ve hatta pazarlık edebilmektedir.
Yine çeşitli sitelerde bu durumun tam aksine de rastlanmakta ve bu defa irade beyanının siteyi hazırlayan değil, siteyi ziyaret eden müstakbel âkit tarafından bilgisayarın insiyatifine bırakılacağı teknolojik imkanlar sunulmaktadır. Örneğin internetin en büyük müzayede sitesi olarak bilinen Ebay sitesinde site ziyaretçilerinin bir açık arttırma işlemine girerken fiyatı (işlem yapma iradesi) anında girmenin ötesinde, bilgisayara talimat vererek malın fiyatı müzayede süresince üçüncü bir şahıs tarafından arttırılırsa, onlar adına yeni pey sürülmesini sağlamaları mümkündür ve bu sistem her gün sadece bu sitede binlerce kişi tarafından kullanılmaktadır. Bu talimattan sonra mala üçüncü bir kişi tarafından daha yüksek bir pey sürülürse, talimatı veren site ziyaretçisinin haberi bile olmadan talimatın verildiği bilgisayar onun adına yeni pey sürme işlemi yapmakta ve irade beyanını iletmenin ötesinde bizzat oluşturma görevini de ifa ederek sözleşmenin kurulmasını temin etmektedir.
Bu irade oluşumu bir Elektronik Aracı tarafından yapılsa dahi, esas itibariyle o bilgisayarı programlayan kişinin iradesini yansıttığı ileri sürülebilir ve bu anlamda iradenin geleneksel sözleşmelerden farklı şekilde tezahür etmediği iddia edilebilir. Ancak kanaatimce bu öngörü doğru değildir. İradenin Elektronik Aracı tarafından oluşturulduğu sözleşmelerde sözleşme kurulurken sözleşmeye taraf olan âkitlerden biri, değil taraf olduğu bu sözleşmenin şartlarını ve karşı tarafa yönelttiği iradeyi bilmek, çoğu kez bir sözleşme ile bağlandığının bile farkında olmamaktadır. Bu sözleşme türü hemen her zaman umuma yöneltilen araçlar kullanılarak yapıldığından bu araçla umuma yönelen müstakbel âkit, günün 24 saati aktif durumdaki bu aracı kimlerin kullanacağını, ne zaman ve hangi şartlarla akitler yaptığını aktin inikadı sırasında bilmemekte ve ancak daha sonra saatlik, günlük, haftalık vb. raporlar aldığında sistemin onun adına kurduğu sözleşmeleri fark edebilmektedir. Bu yönüyle söz konusu sözleşmelerin geleneksel sözleşmelerden çok radikal biçimde ayrıldığı kabul edilmelidir ve her türlü şartı önceden müstakbel âkit tarafından belirlense dahi, bu tarz elektronik sözleşmelerin irade oluşumu açısından diğer elektronik sözleşmelerle veya geleneksel akitlerle bir tutulması kanaatimce mümkün değildir.
Bu kanaati kuvvetlendiren en önemli örnek, bu tarz akitlerin oluşumu ve geçerlik şartları tartışma konusu olduğunda karşımıza çıkmaktadır. Geleneksel sözleşme akdinde -gerek olmadığı için- bugüne kadar tartışılmamış, hatta muhtemelen üzerinde dahi düşünülmemiş olan akitte taraf, irade beyanının sıhhati ve bu anlamda akdin geçerlik şartı, bu akitlerin temsil ilişkisi karşısında konumları gibi konular, iradenin Elektronik Aracı tarafından oluşturulduğu örneklerde ciddi problemler olarak karşımıza çıkmaktadır.
(*) Sinan Öztürk Elektronik Sözleşmeler (Kuruluş ve Geçerlik Şartları) – İ.Ü.SBE.Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 2002, sf.49
|
