|
AİHM KARARLARI IŞIĞINDA MÜEBBET HAPİS CEZASINA İLİŞKİN BAZI DEĞERLENDİRMELER
Yrd. Doç. Dr. Güneş Okuyucu Ergün*
I. Giriş
Prof. Dr. Faruk Erem, Bir Ceza Avukatının Anıları isimli kitabında anlatıyor: "Almanya'da ceza infazı ile ilgili bir toplantıya katılmıştım. ... Manheim civarında çok modern, ağır ceza hükümlülerinin konduğu bir ceza infaz kurumunu gezdirdiler. ... bin kişilik cezaevinde kaç kişinin müebbet ağır hapis hükümlüsü olduğunu sordum. "Beşyüz otuz" diye cevap verdi. "Ne kadar çok " dedim. Bana övünür gibi gelen bir sesle cevap verdi: "Biz sizin gibi asmıyoruz da"1
İşte en fazla 50 yıl önce, daha insancıl ve gelişmiş bir cezalandırma yöntemi olarak görülen müebbet hapis cezası, bugün artık uzun bir süreden beri, oldukça tartışmalı hale gelmiştir. Öyle ki, Norveç, Portekiz, İspanya, Sırbistan ve Bosna Hersek'in de içinde yer aldığı bazı ulusal hukuk sistemlerinde müebbet hapis cezasına yer verilmemektedir. Bu ceza türü, özellikle son yıllarda Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kararlarına da konu olmaktadır. Konu özellikle AİHM'in 9 Temmuz 2013 tarihli Vinter ve Diğerleri v. Birleşik Krallık kararı2 ile güncel bir boyut kazanmış ise de aslında söz konusu karar, münferit bir karar olmayıp bir süredir gelişmekte olan bir içtihadın bugün itibariyle geldiği son noktaya işaret etmektedir.
Yukarıda sözü edilen karar özellikle İngiltere'de ağır eleştirilere hedef olmuştur: İngiltere Başbakanı David Cameron kararı: "Çok, çok, çok, çok hayal kırıklığı yaratan bir karar... Önümüzdeki genel seçimleri kazanmamız halinde İngiltere'nin AİHS'den çıkması alternatifi de masada olacak."3 sözleriyle eleştirirken, İngiltere Adalet Bakanı Chris Grayling, "AİHS'in yaratıcıları bu kararı görselerdi mezarlarında ters dönerlerdi."4 demecinde bulunmuştur. The Sun gazetesi ise, bu karar için "Şeytan'ın Zaferi" manşetini atmıştır.5
II. AİHM'in Vinter ve Diğerleri v. Birleşik Krallık Kararı
AİHM'in, bahsi geçen Vinter ve Diğerleri v. Birleşik Krallık kararında özetle, belirli sürelerde gözden geçirilmeyen ve dolayısıyla salıverilme yolu tamamen kapalı olan müebbet hapis cezasının "insanlık dışı ve aşağılayıcı" olduğu belirtilerek Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin (AİHS) 3. maddesine aykırı olduğuna hükmedilmiştir. AİHM söz konusu kararını esas itibariyle dört ana gerekçeye dayandırmaktadır:
(i) Hapis cezasının 4 temel amacı vardır: cezalandırma, caydırıcılık, toplumsal fayda ve rehabilitasyon. Müebbet hapis cezasının verildiği tarihte bu amaçlar arasında mevcut olan denge, zaman geçtikçe ve ceza infaz edildikçe değişebileceği için, çok uzun bir süre geçtikten sonra bu amaçlar bakımından durumun yeniden değerlendirilmesi gerekir.
(ii) Müebbet hapis cezasının belirli bir süre sonra yeniden incelenmesi ihtimalinin ve hükümlünün salıverilme umudunun hiç olmadığı bir durumda, hükümlünün rehabilite olup olmamasının hiçbir önemi kalmaz. Zira hükümlünün rehabilite olması, cezasını hafifletmeyecektir. Hatta uzun süre yaşamak, daha uzun süre ceza çekmek anlamına bile gelebilecektir.
(iii) Alman Federal Anayasa Mahkemesi'nin de tespit ettiği üzere, insanın özgürlüğünü bir gün yeniden kazanma ümidini tamamen sona erdirerek elinden almak, insan onuru ile bağdaşmamaktadır.
(iv) Cezalandırma, modern Avrupa ceza hukukunun amaçlarından biri olmaya devam etmekle birlikte, rehabilitasyon amacı, özellikle uzun süreli hapis cezalarında daha öne çıkmaktadır.
Ancak AİHM, bu kararın, müebbet hapis cezasının başlı başına AİHS m. 3'ü ihlal ettiği ya da bütün müebbet hapis cezası mahkumlarının mutlaka eninde sonunda salıverilmesi gerektiği şeklinde anlaşılmaması gerektiğini vurgulamaktadır. AİHM kararında, üye ülkelerin müebbet hapis cezasını hukuklarında öngörmelerinin başlı başına AİHS'e aykırı olmadığını açıkça ifade etmektedir. Aynı şekilde kararın müebbet hapis cezası alan her hükümlünün belli bir süre sonra mutlaka salıverilmesi anlamına gelmediği de açıkça belirtilmektedir. Örneğin, yeniden inceleme sonucunda mahkumiyetlerinin devam etmesini gerektiren penolojik temeller bulunan, hala tehlikelilik hali devam eden hükümlülerin salıverilmemesi AİHS'e aykırı değildir. Salıverilme ve cezanın gözden geçirilmesi yolunun tamamen kapalı olmaması, iç hukukta belli bir süre sonra cezada indirim, sona erme, af veya şartlı salıverme imkanlarının bulunması, AİHS m. 3'e uyumun sağlanması bakımından yeterlidir. Kararda, bu sürenin, uluslararası ve ulusal hukuklara dayanarak, 25 yıl olmasının kabul edilebilir olacağı vurgulanmaktadır.
Kararda yer alan ve yukarıda özetlenen gerekçelerin somut bir yansıması, Douglas Gary Vinter'ın 2010 yılında The Guardian gazetesine gönderdiği bir yazıda kendisini göstermektedir: "Hapishanede birisini bıçakladım (ölümcül olmayacak şekilde). Bu kadar önemli bir suçu böyle bir yazıda ne kadar kolay kabul ettiğimi görüyorsunuz. Ediyorum çünkü hakim bana salıverme yolu kapalı müebbet hapis cezası verdiğinde, aslında istediğim her türlü kanunu, ne kadar ağır cezası olursa olsun, ihlal etmek için görünmez bir ruhsat da verdi. Kanunlar bana dokunamaz. Kanunların üzerindeyim. Hapishane müdürüne, soruşturma için para harcamamasını söyledim ve yalnızca koleksiyonum için yeni bir müebbet hapis cezası daha ver dedim."6
III. AİHM'in Müebbet Hapis Cezasının AİHS'e Uygunluğunu İncelediği Diğer Bazı Kararları
2008 yılında verdiği Kafkaris v. Kıbrıs kararında7 AİHM, ulusal mevzuatta müebbet hapis cezasının belirli bir süre sonra gözden geçirilmesine olanak sağlayan bir mekanizma olduğu gerekçesiyle, 3. maddeye aykırı olmadığına karar vermiştir. Ancak Mahkeme, bu tür bir yeniden incelemenin olmadığı her durumun kural olarak 3. maddeye aykırı olacağı şeklinde genel bir tespite yer vermemiştir. Mahkemenin 2010 ve 2011 yılında verdiği iki kararda da Kafkaris v. Kıbrıs kararındaki gerekçeler tekrarlanmıştır.8 Mahkemenin 2012 yılında verdiği iki kararda9 ise, müebbet hapis cezasının indirilme olasılığının hukuken veya fiilen olmadığı durumların kural olarak 3. maddeye aykırı olacağı şeklinde genel bir tespite yer verilmiş, fakat bu tespit bir koşula bağlanmıştır: Aykırılıktan söz edebilmek için, sanığın devam eden hapis cezasının penolojik açıdan gerekçelerinin ortadan kalkmış olması gerekmektedir. Buna göre ulusal mevzuatta müebbet hapis cezasının indirilme olasılığının bulunmaması tek başına aykırılığa yol açmayacak, ayrıca hükümlünün salıverilmesi için gerekli koşulları da sağladığını ispatlaması gerekecektir. İşte 9 Temmuz 2013 tarihli Vinter ve Diğerleri v. Birleşik Krallık kararı bu noktada önceki AİHM kararlarından ayrılmaktadır. Zira bu son kararda, hükümlünün salıverilmesi için gerekli koşulları incelemenin her durumda gerekmediği ifade edilerek, şayet müebbet hapis cezasının verildiği tarihteki mevzuatta cezanın belirli bir süre sonra yeniden gözden geçirilmesi mekanizması mevcut değilse, tek başına bu durumun 3. maddeye aykırılık için yeterli olacağına karar verilmiştir. Bunun gerekçesi olarak da, müebbet hapis cezasına çarptırılmış bir hükümlünün bir gün salıverilme olasılığının olup olmadığını cezanın verildiği anda bilme hakkının bulunması gösterilmiştir.
IV. Türk Hukukunda Durum
5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanunun 107. maddesinde koşullu salıverilme düzenlenmiştir. Buna göre, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar otuz yılını, müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar yirmi dört yılını, çekmeleri halinde, koşullu salıverilmeden yararlanabilirler. Ancak, koşullu salıverilme için infaz kurumunda geçirilmesi gereken süre, birden fazla ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına veya ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde otuz altı yıla; suç işlemek için örgüt kurmak veya yönetmek ya da örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenen suçtan dolayı mahkûmiyet hâlinde; birden fazla ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına veya ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde kırk yıla kadar çıkmakta; 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun İkinci Kitap, Dördüncü Kısım, "Devletin Güvenliğine Karşı Suçlar" başlıklı Dördüncü Bölüm, "Anayasal Düzene ve Bu Düzenin İşleyişine Karşı Suçlar" başlıklı Beşinci Bölüm, "Milli Savunmaya Karşı Suçlar" başlıklı Altıncı Bölüm altında yer alan suçlardan birinin bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenmesi nedeniyle ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde, koşullu salıverilme hükümleri hiç uygulanmamaktadır.
V. Sonuç Yerine
İnsan doğası gereği özgürdür. İnsanı özgürlüğünden mahrum bırakmak, aslında onun doğasına aykırı bir durumdur. Dolayısıyla, insanın yeniden özgürlüğüne kavuşabilme umudundan mahrum bırakılması, onu adeta insanlıktan çıkarır. İşte bu nedenle, "insanın özgürlüğünü bir gün yeniden kazanma umudunu tamamen sona erdirerek elinden almak, insan onuru ile bağdaşmaz."10 Özgürlükten müebbeten mahrum bırakmanın ağırlığından bu kadar söz edilmişken, Nazım Hikmet'i ve şu ünlü şiirini anmamak olmazdı:
"Bugün pazar.
Bugün beni ilk defa güneşe çıkardılar.
Ve ömrümde ilk defa gökyüzünün
bu kadar benden uzak
bu kadar mavi
bu kadar geniş olduğuna şaşarak
kımıldamadan durdum.
Sonra saygıyla toprağa oturdum,
dayadım sırtımı duvara.
Bu anda ne düşmek dalgalara,
bu anda ne kavga, ne hürriyet, ne karım.
Toprak, güneş ve ben
Bahtiyarım…"
* Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukuku Anabilim Dalı.
1 Erem, Faruk: Bir Ceza Avukatının Anıları, 6 Bası (Tarihsiz) Ankara, s. 13-14.
2 Vinter ve Diğerleri v.Birleşik Krallık, 66069/09, 130/10 ve 3896/10, 9 Temmuz 2013.
3 Bkz. "http://www.theguardian.com/law/2013/jul/09/whole-life-sentences-david-cameron-human-rights"
4 Bkz. "http://www.dailymail.co.uk/news/article-2358669/Jailing-Britains-notorious-murderers-forever-breaches-their-human-rights-European-court-rules.html"
5 Bkz. "http://www.thesun.co.uk/sol/homepage/news/politics/5005765/Victory-for-evil-as-ECHR-judges-declare-that-whole-life-sentences-are-inhumane.html"
6 Bkz. "http://www.theguardian.com/law/2012/dec/05/whole-life-prison-sentence-human-rights"
7 Kafkaris v. Kıbrıs, 21906/04, 12 Şubat 2008.
8 Iorgov v. Bulgaristan, 36295/02, 2 Eylül 2010 ve Schuchter v. İtalya, 68476/10, 11 Ekim 2011.
9 Harkins ve Edwards v. Birleşik Krallık, 9146/07 ve 32650/07, 17 Ocak 2012 ve Babar Ahmad ve diğerleri v. Birleşik Krallık, 24027/07, 11949/08, 36742/08, 66911/09 ve 67354/09, 10 Nisan 2012.
10 Bkz. Vinter ve Diğerleri v.Birleşik Krallık, 66069/09, 130/10 ve 3896/10, 9 Temmuz 2013, para. 69.
|
Bu makaleden kısa alıntı yapmak için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir :
"Aihm Kararları Işığında Müebbet Hapis Cezasına İlişkin Bazı Değerlendirmeler" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Yrd. Doç. Dr. Güneş Okuyucu Ergün'e aittir ve makale, yazarı tarafından Türk Hukuk Sitesi (http://www.turkhukuksitesi.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır.
Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak yazarının izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz.
|
|
Aihm Kararları Işığında Müebbet Hapis Cezasına İlişkin Bazı Değerlendirmeler
